KRAMPOM PO - ISTORIJI (3)


Groznica u Stigu
13. decembar 2005


Pišu: S. TASIĆ i S. Dukić

"BUNARI želja" za divlje arheologe, severno od Požarevca, još su i Margum kod današnjeg sela Dubravice, Lederata u Ramu, Pinkum kod Velikog Gradišta i Golubac - antički lokalitet Kupe. Na južnom delu ove teritorije su Municipijum, kod sela Kališta, Gradac kod Velikog Laola i veliko srednjovekovno nalazište kod Krepoljina, za koje neki stručnjaci čak misle da je srednjovekovna mitropolija.

Viminacijum je bio značajno vojno središte i glavni grad rimske provincije Gornje Mezije. Najpre je bio sedište manjih vojnih odreda, a krajem prvog veka je postao legijski logor. Naselje je dobilo gradski status u prvoj polovini drugog veka, u vreme vladavine cara Hadrijana. U prvim godinama trećeg veka grad je bio u punom procvatu. O njegovom značaju dovoljno govore i podaci da ga je u dva navrata posetio Septimije Sever, a posle njega tu su boravili i Gordijan III, pa Trebonije Gal, Dioklecijan, Konstantin Veliki, Konstancije I, Julijan i Gracijan. Ostalo je zapisano u istorijskim izvorima da se 284. godine u neposrednoj blizini Viminacijuma odigrala presudna bitka za prevlast nad ovim prostorima. Sudarile su se vojske dvojice imperatora, Dioklecijana i Karina. U četvrtom veku grad je postao značajno episkopsko sedište. Sredinom petog veka razorili su ga Huni.

Putopisci koji su prolazili kroz Srbiju nisu smatrali put uspešnim ako ne posete Viminacijum. Zapisao je to grof Marsilji koji je u ovim krajevima boravio krajem DžVII veka. Utiske sa putovanja objavio je 1726. godine u Hagu, a među rukopisom našao se i detaljan plan Viminacijuma. Vek i po kasnije u Kostolcu boravi poznati putopisac Feliks Kanic. Pored detaljnog opisa lokaliteta, pažnju posebno privlači jedan deo iz kojeg se vidi da je ovo prebogato nalazište pljačkano još u to doba. Kanic piše kako je, kada je došao u selo Stari Kostolac, doznao da je u tom kraju četiri hiljade volovskih kola bilo natovareno antičkom opekom spremljenom za požarevačku pijacu. Kanic čak ostavlja i cenu opeke koja se kretala od deset do petnaest para po komadu.

PRVA arheološka iskopavanja na lokalitetu je objavio Mihajlo Valtrović, a posle njega Miloje Vasić. U jesen 1902. godine Vasiću u posetu dolazi kraljica Draga. U njenu čast Vasić jednoj antičkoj ulici daje ime po kraljici, a ona mu tom prilikom zauzvrat, a kao pomoć u daljim istraživanjima, poklanja sto dukata.
- Od vremena prvih istraživanja počinju i prve pljačke - priča Dragana Spasić-Đurić. - Od tada ovim krajem kruže priče o zakopanom blagu, o skrivenom zlatu, a u Drmnu i Kostolcu postoji predanje o zlatnim kočijama.

U prvim pljačkama, na meti je bila uglavnom arhitektonska plastika na koju su seljaci nailazili orući. Meštani okolnih sela koristili su ostatke rimskih građevina za zidanje svojih kuća i štala, a posebno je bila popularna rimska opeka. Prema nekim istraživačima, čak je u stara vremena i deo smederevske tvrđave građen od rimskih opeka sa teritorije Viminacijuma. Krajem prošlog veka, ljudi su otkrili da raskopavanje antičkih lokaliteta može da bude veoma unosan posao.

- Tako je počela groznica za antičkim blagom koja je devedesetih godina prošlog veka dosegla neviđene razmere, što se nekako poklopilo s društvenom krizom - kaže Dragana Spasić-Đurić.

Seljaci su otkrili da pored "kamenja", ispod površine njiva ima i bronzanog, srebrnog, zlatnog nakita i starog novca za koje postoje kupci spremni debelo da plate.

- Pljačkanje i razaranje lokaliteta, kakvo nije viđeno, počelo je devedesetih godina - priča kustos požarevačkog muzeja. - Hiljade kilograma izoranog materijala ležalo je na njivama Kostolca. Divlji tragači su se osavremenili uvođenjem detektora za metal i teških traktora sa posebnim plugovima za duboko preoravanje. Može se reći da je sva zemlja preorana do dubine od metar i po i više. Tako su, osim što je blago nepovratno izgubljeno, uništeni i kulturni slojevi važni za dalja istraživnja.

KOPAČI I DILERI

TRGOVINA arheološkim predmetima, prema Dragani Spasić-Đurić, jedan je od najprofitabilnijih vidova kriminala.

- Iako se o tome mnogo ne priča, ta vrsta kriminala je, po novcu koji se vrti, odmah iza trgovine drogom i oružjem - kaže naša sagovornica.

U sistematskom pljačkanju arheološkog blaga, divlji kopači sa najsavremenijim i veoma skupim detektorima za metal su najniža karika. Iznad njih su dileri arheološkog materijala, koji od tragača kupuju "robu" relativno jeftino i preprodaju je dalje, a na kraju lanca su bogati kupci na zapadu koji plaćaju mnogo da bi imali ono što vole.