KRAMPOM PO - ISTORIJI (1)


Kopači u tri grupe
11. decembar 2005


PIŠU: S. TASIĆ I S. DUKIĆ

U svetu godišnje biva prijavljeno oko 10.000 slučajeva krađa umetničkih dela izuzetne vrednosti. Obrt koji se pravi FBI procenjuje na oko osam milijardi dolara, što ovu vrstu kriminala stavlja odmah iza trgovine drogom, oružjem i prostitucije. U Srbiji i Crnoj Gori, međutim, biznis sa kradenim umetninama je unosniji od prostitucije.

U bogatom svetu, zbog ukradene slike nekog velikog majstora ili statue iz antičkog perioda, digne se tolika buka da se odmah u potragu uključuju čitave armije policajaca, agenata, vladinih službenika i likovnih stručnjaka. Ono što nestane iz jedne male zemlje, odlazi nepovratno, jer to nema ko da čuva.

U Srbiji i Crnoj Gori, doduše, malo je remek-dela likovne umetnosti svetskog formata. Dela naših umetnika jesu od velike likovne vrednosti i nama mnogo znače, ali na svetskoj berzi nemaju neku cenu, osim eventualno slike Paje Jovanovića, Uroše Predića, Save Šumanovića... Nedavno je slika Paje Jovanovića "Marokanski ukrotitelj zmija" na aukciji prodata za više od 300.000 evra, što je, verovatno, rekordna cena za delo srpskog slikara.

Arheološko blago sa ovih prostora, međutim, ima izuzetno veliku vrednost i veoma je traženo na evropskoj crnoj berzi. Raznošenje onog što nam je ostalo od Rimljana, Kelta i drugih naroda koji su u drevna vremena živeli na ovim prostorima, pretvorilo se u unosan biznis. Nažalost, ljudi koji se na taj način bogate, ne razmišljajući o tome da rasprodaja kulturnih dobara nanosi nenadoknadiv gubitak kulturnom biću i identitetu naroda. Na ovim prostorima još nije razvijena svest o tome koliku štetu društvu, zapravo, čine krađe i iznošenje arheoloških predmeta iz zemlje, posebno što divlji arheolozi upropašćuju čitave lokalitete i kulturne slojeve, uništavajući tako dokaze i svedočanstva prošlosti.

- Problem krađe na arheološkim lokalitetima nije specijalitet Srbije, u tu mafijašku delatnost uključen je čitav svet - kaže dr Miloje Vasić, direktor Arheološkog instituta SANU. - Mogu slobodno da je nazovem mafijaškom, jer je to takva organizacija da podseća na Kozanostru.
Ljudi koji su počeli da se bave krađom antičkog blaga, prema Vasiću, prvo su dobro proučili literaturu koja se bavi arheološkim lokalitetima da bi bolje sagledali gde bi koja vrsta materijala mogla da se nađe. Drugi izvor informacija su bili mediji koji objavljuju izveštaje o novim arheološkim nalazištima. Kada su se dobro teoretski potkovali, nabavili su detektore za metal.

Na udru su prvo bili najveći lokaliteti kao što su Sirmijum, odnosno Sremska Mitrovica, sa širom okolinom, i Viminacijum (Kostolac). Na meti je, naravno, bila i istočna Srbija zbog narodnih predanja o hajdučkom blagu skrivenom u pećinama, ali i veliki arheološki lokaliteti poput Gamzigrada kod Zaječara, Knjaževca, Ravne, Naisusa (Niš), Leskovca...

- Počeli su odatle, ali se, nažalost, nisu zadržali na tome - kaže Vasić. - Danas je čitava Srbija pokrivena mrežom tragača sa detektorima za metal. Mi u Institutu znamo da je to čvrsta organizacija u kojoj svaki član ima svoj određeni zadatak.

Prema Vasiću, u ovoj organizaciji jednu grupu čine ljudi koji pregledaju literaturu, čiji je zadatak da odrede koji bi lokaliteti bili zanimljivi za "istraživanje". Druga grupa su oni koji istražuju na terenu, a treća je njihova naoružana straža.

Iznad svih njih su ljudi koji najviše zarađuju - antikvari koji nalaze kupce u inostranstvu i organizuju prebacivanje "robe" preko granice.

"Prihvatni centri" za arheološko blago sa prostora nekadašnje Jugoslavije, što znači i Srbije i Crne Gore, decenijama su bili i ostali Beč, Minhen i Cirih. Odatle se antikviteti šalju dalje bogatim kolekcionarima, muzejima, privatnim zbirkama širom Evrope. Poslednjih godina, veliki kupci su postali i Amerika i Japan.