E kad smo vec kod Tracana i njihovoj kulturi,steta bi bilo a da ne spomenemo nesto o njima.........

Tračka religija i mitologija

Odrednice iz Leksikona religija i mitova drevne Evrope, sastavili Aleksandrina Cermanović-Kuzmanović i Dragoslav Srejović, Savremena administracija, Beograd, 1992.

Tračka religija

Tračani su narod indoevropskog porekla, nastanjen u istočnom delu Balkanskog poluostrva, u dolini Marice. Izvori za rekonstrukciju njihove religije su malobrojni i zasnivaju se na podacima antičkih pisaca, epigrafskim spomenicima i arheološkim nalazima. Arheološki spomenici nesumnjivo su najautentičniji dokumenti za rekonstrukciju tračke religije. Oni potiču iz različitih perioda i omogućuju da se otkriju njeni koreni, razvoj i povezivanje sa grčkom, odnosno rimskom religijom. Iako je ta vrsta dokumenata brojna, njihovo tumačenje nije uvek pouzdano.
<LI>Pretpostavlja se da već tokom neolita otpočinje formiranje Tračana i njihove religije na prostoru između Crnog mora i reke Iskera (kulture Karanovo, Veselinovo, Marica, Gumelnica). Početkom bronzanog doba zajednice te oblasti stupaju u neposredni kontakt sa zajednicama naseljenim u severozapadnim oblastima Male Azije i zajednicama koje su se iz južnoruskih stepa spuštale u donje Podunavlje. Iz tih prožimanja nastala je osobena kultura bronzanog doba, čiji su tvorci verovatno neposredni preci istorijskih Tračana. O religiji iz tog razdoblja malo se zna, jer nedostaju adekvatni arheološki nalazi. Verovatno su tada uspostavljene tesne veze sa egejskim svetom, jer na mikenskim tablicama ispisanim linearnim pismom B (XIV-XIII v. pre n. e.) možda se već pominje Trakija (tre-ke-wi-ja) i jedno od najvećih tračkih božanstava - Dionis.

Najranije podatke o tračkoj religiji daje Homer (VIII v. pre n. e.). Po Ilijadi, Tračani su se u trojanskom ratu borili uz Trojance, protiv Grka, a njihov najveći junak bio je Res (v. to ime). U Odiseji se pominje i kult Apolona kod plemena Kikonaca. Prvi određeniji podaci o Tračanima i tračkoj religiji sreću se od VII v. pre n. e., od vremena prvih neposrednih dodira tračkih plemena sa grčkom civilizacijom i to preko kolonija osnovanih na zapadnoj obali Crnog mora. Osnovnu strukturu tračkog panteona od kraja VII do sredine V v. pre n. e. opisao je Herodot (V v. pre n. e.), koji navodi dva tračka božanstva po imenu, dok druga božanstva poistovećuje sa grčkim. Bog rata kod tračkog plemena Apsinćana zvao se Plistor, a vrhovni bog tračkih Geta - Zalmoksis (v. to ime). Svi Tračani poštovali su samo Areja, Dionisa i Artemidu, a njihovi kraljevi i Hermesa. Danas je dokazano da je tračka Artemida u stvari boginja Bendida ili Kotito (v. ta imena), dok su imena tračkog Areja, Dionisa i Hermesa ostala nepoznata. Tračani su u antičko vreme bili poznati kao neobično pobožan narod. Pominju se mnoge sekte čiji su pripadnici vodili strog asketski život: nisu jeli meso i hranili su se samo mlekom, sirom i medom.

Značajne podatke o religiji Tračana pružaju i epigrafski spomenici, najčešće posvete - dedikacije. Na njima se ime tračkog boga javlja kao epitet grčkog ili rimskog boga s kojim se taj bog poistovećuje. Tako su nam poznati trački bogovi Manimazos, Jambadule, Pirimerulas i Asdules, ali samo po imenu. Njihove funkcije mogu se delom sagledati na osnovu značenja njihovih imena, a delom na osnovu karaktera grčkog ili rimskog boga sa kojim se poistovećuju.

Zbog rascepkanosti tračkih plemena mora se pretpostaviti postojanje mnogih lokalnih božanstava i kultova, a ne jedinstven, opšte prihvaćen panteon. Nesumnjivo je da su Tračani, kao i svi Indoevropljani, poštovali boga neba i njegovu suprugu. Taj vrhovni bog posvedočen je na natpisima i votivnim spomenicima kao Sbelsurd, u rimskoj epohi kao Zevs Sbelsurd, koji u ispruženoj levoj ruci drži orla, a u desnoj snop munja. Njegova supruga, poistovećena sa grčkom boginjom Herom, imala je u Trakiji poseban kult. To pokazuje priča o Kosingasu, njenom svešteniku kod plemena Kebreja i Sikaboja, koji je svojim podanicima zapretio da će napraviti velike lestvice i popeti se na nebo da se boginji požali na njihovu neposlušnost.

Kult Sunca postojao je veoma rano, jer Homer pominje Apolona kao boga tračkih Kikonaca, a pozniji pisci govore i o tračkom Heliju. Poštovan je i bog svetlosti, po imenu Sitalkas, u čiju je čast ispevana istoimena himna.

Najbolje poznajemo dva tračka božanstva koja su u V v. pre n. e. uvedena u grčki panteon - boginju Bendidu i boginju Kotito (v. ta imena). Tračanke su Bendidi prinosile žrtvu uvijenu u pšeničnu slamu. Bog rata, identifikovan sa grčkim Arejem, kod plemena Apsintijaca obožavan je pod imenom Plistor, a kod Krestona - kao Kandaon. Plistoru su prinošene ljudske žrtve. U kultu tračkog Areja ratnici su preskakali uspravljen mač, verovatno simbol samog boga.

Najzagonetnije božanstvo grčkog panteona, bog Dionis, dugo je smatran tračkim bogom. Izvesno je da u kultu grčkog Dionisa ima i tračkih elemenata, ali se dešifrovanjem linearnog B pisma, odnosno mikenskog pisma, pokazalo da se mora računati i na elemente preuzete iz minojske religije (v. Dionis). Božanstvo vegetacije, srodno grčkom Dionisu, poštovali su i Tračani. Kod Bizalta je Dionis jakom vatrom najavljivao vernicima rodnu godinu. Čuveno svetilište tračkog Dionisa, koje se nalazilo na planini Pangeju, bilo je u posedu plemena Satra, ali su sveštenici bili iz plemena Besa. Tu se jedna žena bavila proricanjem slično Pitiji u Delfima. Drugo poznato svetilište tog boga nalazilo se u Rodopima, u oblasti tračkog plemena Besa. To svetilište posetio je 60/59. g. pre n. e. i otac cara Avgusta, koji je Dionisu prineo žrtvu. Tada je vino, izliveno na žrtvenik, buknulo do neba. Priča se da je pre njega svetilište posetio i Aleksandar Veliki.

U vreme rimske dominacije raširen je kult boga lekara Asklepija. Iako se pretpostavlja da je Asklepije tračkog porekla, verovatnije je da je on zamenio nekog tračkog boga ili demona lečnika, po imenu Daron ili Deron. Asklepijeva svetilišta povezana su sa izvorima, a glavna svetilišta nalazila su se kod Ćustendila, u blizini toplih izvora, i u severnoj Bugarskoj (Glava Panega, Batkun).

Sa natpisa i iz pisanih izvora poznato je da su Tračani poštovali božanstva reka i izvora. Najpoznatija božanstva reka bila su bogovi Herbros (Marica), Strimon (Struma) i Nestos (Mesta), koji se u genealogijama javljaju i kao očevi čuvenih junaka. Poznat je i trako-frižanski bog reka i izvora po imenu Bedi. U rimsko doba bile su česte i posvete nimfama izvora. Najrašireniji kult u vreme rimske dominacije bio je kult takozvanog tračkog Herosa (v. to ime). Tračani su poznavali i htonska božanstva, među njima Derzelasa ili Darzalasa, koji je u Odesosu poistovećen sa Velikim bogom, a predstavljan je kao bradati čovek sa rogom izobilja u ruci, često na konju.

U religioznom i političkom životu Tračana značajnu ulogu imalo je sveštenstvo. Sveštenici su bili zastupnici boga, savetnici i pomoćnici vladara. Iz istorije je poznata uloga Dionisovog sveštenika Vologeza, koji je bio inicijator i vođa ustanka protiv Rimljana i njihovih saveznika 11. g. pre n. e.

Trački hramovi i svetilišta pominju se u antičkim izvorima, a dokumentovani su i arheološkim istraživanjima. Poznati su hramovi Dionisa u Rodopima i na Pangeju, kao i Velikog boga u Odesosu. U najvećem broju slučajeva nisu postojali hramovi-građevine, već svetilišta pod vedrim nebom, pokraj nekog izvora ili drveta ili na vrhovima planina. U tračkom kultu je važnu ulogu imalo i proricanje, dato u ekstazi. U vezi sa religijom i magijom bilo je i tetoviranje uglednih Tračana, verovatno kao znak odanosti određenom božanstvu.

Tračani verovali u besmrtnost (v. Zalmoksis). Život na onom svetu zamišljali su kao veselu gozbu sa pijančenjem u prisustvu bogova. To se verovatno odrazilo i u njihovoj hrabrosti i nepoštovanju života. Jedan Herodotov podatak ukazuje i na njihov pesimizam: kod plemena Trauza oplakivali su novorođenčad zbog zla i nedaća koje ga očekuju u životu, a pokojnik je ispraćen uz pesmu i veselje jer se oslobodio bede i teškog života. Ugledni Tračani izlagali su pokojnika tri dana, a zatim su prinosili životinje na žrtve. Posle oplakivanja, pokojnik je sahranjivan ili spaljivan, a iznad groba je podizana humka i priređivana su razna takmičenja. Bio je običaj da se žena ljubimica na grobu ubode nožem, što arheološkim nalazima nije dokazano.

Pogrebni rituali dokumentovani su mnogim arheološkim nalazima. Kupolasta grobnica u Kazanlaku iz IV v. pre n. e. ukrašena je freskama koje predstavljaju pokojnike na prestolu i takmičenja kolima. U grobovima pod humkama otkriveni su i skeleti žrtvovanih pasa i konja. Oružje i posude od metala i pečene zemlje, najčešće krateri i kupe za piće, koji su otkriveni u grobovima, pokazuju da su Tračani stvarno verovali da će posle smrti učestvovati u ratnim okršajima i na veselim gozbama. Grobne odaje u vidu soba možda treba da podsete na Zalmoksisovu podzemnu odaju, odnosno na njegovo učenje o besmrtnosti (v. Zalmoksis).