#1
|
|||
|
|||
Viminacijum
Antički grad Viminacium predstavlja izuzetnost po mnogim elementima. Priča o bogatstvu Viminaciuma skrenula je pažnju ne samo nacionalne javnosti već i svetske javnosti, koja sa neskrivenim nestrpljenjem očekuje da Viminacium na svetskoj kulturnoistorijskoj sceni zauzme mesto koje mu i pripada.
Zajednička želja, Arheološkog instituta iz Beograda i Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture iz Beograda, da ovaj grad i vojni logor iz rimskog perioda, iz sadašnje ravni oranica u kome se vekovima nalazi, istražimo, učinimo vidljivim i predstavimo ga javnosti. Ostacim antičkog grada Viminaciuma, glavnog grada rimske provincije Mezije Superior (Moesia Superior), u kasnoj antici provincije Mezije Prime (Moesia Prima), nalaze se u današnjim arealima sela Stari Kostolac i Drmno, 13 km od Požarevca, i oko 90 km o d Beograda. Za sada nije dovoljno jasno kada je nastao vojni logor u Viminaciumu. On je svakako morao nastati već prilikom dolaska Rimljana na Dunav, najverovatnije u prvoj deceniji I veka. Ponikao je, kako nam ostavlja zapise Strabon, na teritoriji keltskog plemena Skordiska, odnosno Malih Skordiska. Njegova veličina i značaj posledica su činjenica bogatog zaleđa u dolini Mlave i izuzetno povoljnog položaja. Njegov izuzetni strateški značaj ogleda se kako u sistemu odbrane severnih granica rimskog Carstva, tako i u spletu komunikacija i trgovinskog prometa. Svakako da je za njegov položaj bila važna činjenica da se logor, i kasnije grad, nalazio na raskrsnici puteva koji su povezivali severni deo Balkanskog poluostrva sa ostalim delovima sa sve četiri strane. Jedan od puteva koji je vodio na jug Balkanskog poluostrva je vodio preko cele Gornje Mezije, preko Naisa i dalje ka Makedoniji i Grčkoj. Drugi, koji je dolazio sa zapada, iz Panonije, preko Sirmiuma, Singidunuma i Marguma nastavljao je pored Dunava pa sve do njegovog ušća u Crno more. Sa severnim delovima Rimskog carstva i sa rimskom provincijom Dakijom, odnosno sa naseljima na levoj obali Dunava, Viminacium je bio povezan preko susednog logora Lederate, odnosno današnjeg Rama. Iako su ovi putevi imali primarnu vojnu i stratešku funkciju, njima se tokom čitave antike odvijao veoma živ saobraćaj i oni su svakako veoma doprineli tome da Viminacium bude, ne samo vojno uporište i strateško mesto već i prosperitetno i izuzetno važno trgovačko i proizvođačko sedište. Za razrešenje istorije Viminaciuma važno je nekoliko elemenata: istorijski izvori i podaci, arheološki, epigrafski, numizmatički i antropološki materijal. Viminacium se u izvorima pominje od II do VI veka. Njega pominju i Ptolemej, Cosmographia Iulius-a Honorius-a, Hijeroklov Synedemos, kao i itinerari: Tabula Peutingeriana, Itinerairum Antonini, Itinerarium Burdigalense. Ptolemej je zabeležio da je Viminacium razdvajao prostore dva plemena, Trikornjana i Pikineza. U istorijskim izvorima Viminacium se ne pominje često, ali je Viminacium obeležen u svim sačuvanim rimskim itinerarima. U izvorima na latinskom jeziku, ponekad se obeležava kao Viminatio, kao naprimer, na Tabuli Pojtingeriani, ponekad kao Viminacio i Euminacio, kao naprimer na Itinerarium Antonini Augusti, a zatim i kao civitas Viminacio na Itinerariumu Birdigalense. U izvorima pisanim na grčkom jeziku, Viminacium se prvi put pominje u Ptolemejevoj Geografiji i to kao Uiminakion. Prisk ga pominje kao Biminakion, istim nazivom ga obeležava i Prokopije, dok se kod Teofana javlja kao Bimenakion. U profanom geografskom spisu iz prve polovine VI veka, tzv. Hijeroklovom Sinekdemu Viminacium je obeležen sa Biminakion metropolis. U Noticiji Dignitatum Viminacium se pominje kao mesto u kojem se nalazila legija VII Klaudijeva (leg. VII Claudia) sa praefectus legionis septimae Claudiae, kao i jedan cuneus equitum promotorum ali i deo tzv. Dunavske flote praefectus classis Histicae Viminacio. Viminacium je stradao u najezdi Huna 441, odnosno, najverovatnije, 443. godine. Ne treba isključiti mogućnoist da je Viminacium nastradao i u osmoj deceniji IV veka. Do sada najpozniji novac iz tog perioda je novac Teodosija II. U kasnijem periodu, u IX veku kod, naprimer, prezvitera-kardinala, Anastazija Bibliotekara, u njegovom delu Hronografija tripartita, Viminacium se pominje kao Viminacium. Međutim treba reći, da ovaj izvor nažalost, ne prikazuje stanje u IX veku, već odslikava stanje iz VI i VII veka. Na itinerarima Viminacium se uvek nalazi na raskrsnicama puteva. Na Tabuli Pojtingeriani Viminacium je prikazan kao mesto koje je povezano sa svim stranama. Ka zapadu put vodi preko Marguma, Singidunuma i Sirmiuma dalje na zapad i sever. Iz istorijskih izvora je poznato da je Viminacium bio značajno vojno uporište u kome je bila stacionirana rimska legija VII Claudia pia fidelis. Ne treba isključiti ni mogućnost, da je prvobitno legijski logor bio većih dimenzija i da su tokom I veka u njemu bile stacionirane dve legije. Arheološkim iskopavanjima koja su intenzivirana u poslednjoj četvrtini dvadesetog veka, grad polako izranja iz šturih istorijskih svedočanstava i predstavlja se kao mesto koje je u svojoj istoriji, dugoj šest vekova, imalo dinamičan razvoj. U njemu su se susretale kulture Istoka i Zapada, cvetali su zanatstvo i umetnost, a trgovci iz čitavog Rimskog carstva razmenjivali su proizvode. Izgleda da je razvijena privreda ovog grada, čija je roba nalazila kupce i van granica matične provincije, bila razlog da na ovom prostoru zažive i raznovrsne zanatske i umetničke radionice. Upravo u tim radionicama će tokom IV veka nastati neka od najznačajnijih dela fresko oslikanih grobnica kasnoantičkog perioda. Viminacium kao značajno vojno središte i glavni grad rimske provincije, ponikao je na teritoriji keltskog plemena Skordiska. Njegova veličina i značaj, posledica su bogatog zaleđa u dolini Mlave i izuzetno povoljnog položaja, kako u sistemu odbrane severnih granica Carstva tako i u spletu komunikacija i trgovinskom prometu. Najpre je bio sedište manjih vojnih odreda, a krajem I veka postao je legijski logor. Naselje je dobilo gradski status u prvoj polovini II veka, tačnije 117. godine, u vreme Hadrijanove vladavine. Dalji uspon Viminaciuma prekinut je epidemijom kuge za vreme Marka Aurelija, ali samo nakratko. Već u prvim godinama III veka grad je bio u punom procvatu. U Viminaciumu je boravilo, čak jedanaest rimskih imperatora. Veoma je indikativno, da onda kada rimska država počinje da slabi, Viminacium dobija na značaju i njega od kraja III pa do kraja IV veka (blizu dve stotine godina), posećuju rimski imperatori shvatajući njegovu izuzetnu važnost. U istoriji dugoj šest vekova, Viminacium je u pojedinim decenijama, kao naprimer, krajem III veka, imao i ključnu ulogu po pitanju razrešenja vlasti u rimskoj imperiji. U dva maha ga je posetio rimski imperator Septimije Sever, po prvi put 196. godine. Viminacium je bio grad gde je Septimije Sever proglasio za cezara svog sina Karakalu. Ovaj podatak je neosporna činjenica da je Viminaciumu pridavana izutetna važnost i počast. Septimije Sever je po drugi put boravio u Viminaciumu šest godina kasnije, 202. godine. Ova njegova poseta ima izuzetnu važnost, jer su, kako stoji, tada obnovljene i kanabe (canabae). U viminaciumu su boravili i drugi imperatori: Karakala, Aleksandar Sever, Gordijan III, Filip Arabljanin, Trebonije Gal, Dioklecijan, Konstantin Veliki, Konstancije I i Julijan. Gracijan je bio poslednji imperator koji je posetio Viminacium. U vreme Gordijana III Viminacium je postao kolonija i stekao pravo kovanja novca. Ova kovnica je bila u upotrebi šesnaet godina, od 239, do 256. godine, sa dva prekida, 249. i 255. godine. U Viminaciumu je službovao i legatus legionis VII Claudia-e pia-e fidelis, odnosno carski namesnik. Iz istorijskih izvora je poznato da se 284. godine, u neposrednoj blizini Viminaciuma odigrala presudna bitka za prevlast nad ovim prostorima između dvojice rimskih imperatora Dioklecijana i Karina. O ovom vremenu svedoči i mermerni portret Karinovog sina Karinusa, koji se čuva u depoima muzeja u Požarevcu. U IV veku Viminacium je bio značajno episkopsko sedište, sa potvrđenim episkopom Amantinom iz 343. godine i Kirijakom iz 356. godine. Time je Viminacium potvrđen i kao grad većeg obima i značaja. Grad je razoren sredinom V veka u najezdi Huna, 441. odnosno 443. godine. Posle hunske najezde Viminacium, u V veku nastavlja da živi, i naseljen je Germanima, odnosno Ostrogotima, što potvrđuju i nalazi njihovih nekropola. Međutim u tom periodu to je grad koji ni izdaleka nema onu ekonomsku moć koju je imao proteklih četiri veka. U njemu od druge polovine V veka živi samo osiromašeno gradsko stanovništvo. Viminacium je obnovljen je tokom Justinijanove vladavine, u VI veku, ali samo kao vojno utvrđenje. Nekadašnji ekonomski status Viminacium je izgubio za sva vremena. Promijenjeno od rammstein (26.10.2005 u 00:30 sati) |
#2
|
|||
|
|||
Istorija iskopavanja
Viminacium je bio prostor gde su izvršena i prva arheološka iskopavanja u Srbiji. Bilo je to 1882, godine i njih je izvršio Mihailo Valtrović, arhitekta po profesiji, čuvar Narodnog muzeja u Beogradu po zanimanju, i izuzetan intelektualac po interesovanjima i prvi profesor arheologije na tadašnjoj Visokoj školi.
Viminacium i evropska javnost Evropska kultura je o Viminaciumu bila obaveštena već početkom 18. veka kada ovim prostorima prolazi grof Luiđi Ferdinand Marsilji (Luigi Ferdinand Marsigli). Ovaj grof iz Padove, koji je prvobitno u službi Venecije, od 1680. do 1690. godine, a kasnije kao oficir, inženjer i diplomata u austrijskoj vojsci, boravio je u Podunavlju desetak godina. Na osnovu onoga što je video tokom svog boravka u ovim krajevima, godine 1726. u Hagu objavljuje trotomno kapitalno delo o proučavanju prošlosti Srbije, Danubius pannonico mysicus observattionibus, historicis, physicis, perlustratus. U drugom tomu daje mnogobrojne podatke, crteže i planove rimskih spomenika i utvrđenja na limesu, natpise iz Beograda, Smedereva, Kostolca, crteže rimskog puta u Đerdapu, prepise carskih natpisa - tabli uklesanih u stene Gornje klisure. U njemu objavjuje i skice o tome kako je Viminacium izgledao krajem XVII veka . Izgleda da je ovaj prostor zaživeo u svesti evropskih naroda jer njemu u pohode dolaze i slikari i putopisci, kao naprimer Hering i Bartlet, koji nam ostavljaju predivne litografije o širem arealu ovog prostora. Nekoliko decenija kasnije još jedan istraživač, po imenu Felix Kanic, će proći ovim krajem i ostaviti nam sredinom 19. veka ne samo skice osnova nestalog grada, već i opise ostataka Viminaciuma zatečenih na terenu. Prva arheološka istraživanja U XIX veku još su se jasno nazirali obrisi antičkog grada Viminaciuma i vojnog logora: široke ulice koje se seku pod pravim uglom, trgovi, pozorišta, kupatila, vodovod, gradski bedemi i kule . Viminaciujum je bio mesto koje je skretalo na sebe pažnju i poslenika kulture, kao što je bio i Aćim Medović, doktor medicine i fizikus okruga požarevačkog , koji beleži da se u Kostolcu odovud i odonud r. Mlave nalaze starine. Još jedan istraživač koji se bavio starinama Gornje Mezije, po imenu Dragašević, pišući o Meziji Superior, pominje značaj i važnost Viminaciuma. Sve će to biti osnova, da utemeljivači beogradske arheološke nauke, Mihajlo Valtrović, arhitekta po stuci i profesor Visoke škole Miloje Vasić, prvi 1884. i drugi 1902/3. godine, sprovedu prva arheološka istraživanja Viminaciuma. Krajem XIX i početkom XX veka M. Valtrović i M. Vasić su na desnoj obali Mlave, na lokalitetu Čair, obavili arheološka istraživanja koja su pokazala da je logor imao pravougaonu osnovu, dimenzija 442 x 385 metara i da se nedaleko od njegovih zapadnih bedema nalazilo civilno naselje, na površini od približno 72 hektara. Velika zaštitna arheološka istraživanja I onda će proći gotovo 3/4 veka, kada će sedamdesetih godina, biti pokrenuta velika arheološka istraživanja Viminaciuma, pod rukvodstvom Lj. Zotović zajedno sa prof. V. Popovićem i dr V. Kondićem. Ova istraživanja će nam podariti mnoge izuzetne nalaze. Od 1977. do 1997. godine istražuju se nekropole koje se prostiru južno i zapadno od grada Viminaciuma. Otkriveno je preko 13.000 grobova spaljenih i inhumiranih pokojnika sa raznovrsnim prilozima. Nadgrobne ploče i sarkofazi često su ukrašeni reljefnim predstavama scena iz mitologije ili svakodnevnog života. Nađene su i brojne zidane grobne konstrukcije. Posebno se izdvajaju fresko grobnice iz IV veka. Freska sa predstavom mlade žene po umetničkoj vrednosti predstavlja vrhunski domet kasnoantičkog slikarstva. Istražen je i manji deo nekropole iz vremena seobe naroda. Potrebno je istaći, da od svih legijskih logora koji su se nalazili na teritoriji nekadašnjeg Rimskog carstva, od Velike Britanije do Iraka, danas se samo dva, nalaze na nenaseljenim prostorima. Pored Viminaciuma to je legijski logor Karnuntum (Carnuntum), pored Petronela, nedaleko od Beča, u Austriji. Međutim, ovaj logor je istražen pre više od jednog veka načinom i metodama primerenim tom vremenu. To predstavlja, još jedan, dodatni razlog važnosti legijskog logora i grada Viminaciuma. Na taj način, Viminacium ostaje jedini vojni logor koji bi uz primenu modernih metoda, osim izuzetno bogatih nalaza, mogao pružiti dragocene podatke za razjašnjenje mnogih problema i proveru postavljenih teorija. Ovim istraživanjima bi se upotpunila slika ne samo o Viminaciumu, već i o antičkoj kulturi uopšte a posebno o istoriji i svim aspektima života u rimskim provincijama. Poseban značaj i vrednost legijskog logora u Viminaciumu je u činjenici da se on danas nalazi u sloju oranice, tako da je bogatstvo Viminaciuma lako dostupno istraživačima, ali nažalost i pljačkašima. Teško je priznati da su upravo zahvaljujući pljačkašima, u svetu poznatiji luksuzni nalazi iz Viminaciuma, nego naučni rezultati dobijeni dugogodišnjim iskopavanjima. Nažalost, čak je i materijal dobijen dugotrajnim i mukotrpnim iskopavanjima, smešten u Muzeju u Požarevcu, dva puta bio predmet pljački. Bogatstvo koje se čuva u depoima Narodnog muzeja u Požarevcu postalo je pravi magnet za pljačkaše. Naime, u depoima Muzeja u Požarevcu nalazi se oko 40.000 predmeta, od kojih je blizu 700 izrađeno od zlata i srebra. Mnogi od ovih predmeta predstavljaju evropske, pa i svetske rarirete i samim tim imaju neprocenjivu vrednost. Viminacium – izuzetan lokalitet Važnost Viminaciuma leži u nekoliko konstanti:
Zato današnja razmišljanja o budućem izgledu Viminaciuma slede iz prethodno iznetih činjenica. Ona se, sa jedne strane oslanjaju na pomenuti rad naših uvaženih kolega, koji su svojim izuzetnim zalaganjem pružili osnovu, nama, današnjim istraživačima da Viminacium povedemo po dobro utabanim stazama koje nameravamo da proširimo, i učinimo vidljivim ne samo stručnjacima, nego pre svega svim ljudima dobre volje. Želja nam je da predočimo dokaze da su nekada na ovom prostoru njegovi stanovnici bili u središtu tadašnjih svetskih zbivanja, gde su carevi prolazeći ovim prostorom, uočavali njegovu izuzetnu važnost i gradu darivali značajne građevine. Sondažna i probna istraživanja na gradskom tkivu i na legijskom logoru pokazala su da su bedemi, ulice, trgovi, hramovi i amfiteatri očuvani u visini od nekoliko metara, i onog trenutka kada budu očišćeni od vekovnih naslaga šuta i zemlje Viminacium će biti predstavljen svetu u punom sjaju. Istraživači: Vasić Vladislav Popović Vladimir Kondić Ljubica Zotović Časlav Jordović Miomir Korać i Mirjana Blagojević Promijenjeno od rammstein (26.10.2005 u 00:34 sati) |
#3
|
|||
|
|||
ponovo o Viminacijumu
Viminacijum - rimski grad i vojni logor Viminacium… Beše to nekad blistav grad. Bogati hramovi, široke ulice, luksuzne vile, velike terme, amfiteatar… Poharaše ga varvari pre par godina i malo ostade od njegovog predjašnjeg sjaja. U samom gradu je nešto od kuća i javnih gradjevina već obnovljeno i život se polako vraća, ali u ovim smutnim vremenima ne imadoh poverenja u ovdašnje ljude. (…) U svom, doduše kratkom, životu ne videh grad na tako dobrom položaju. Tu se račvaju putevi ka zapadu, istoku i jugu Carstva. Reke su ovde široke i plovne. Dunavom bismo brzo stigli u Panoniju, Norikum, Reciju ili Dakiju. Kud ti pogled seže svuda voćnjaci, njive, šume… Ljudi se razmileli po poljima, vredno rade, reklo bi se, sve je u najboljem redu. A onda, u trenutku, kad ti pogled padne na ruševine logora Sedme Klaudijeve i razrušeni veliki Hram kapitolinske trijade, postaneš svestan nedavnih razaranja. A beše sjajan taj vojni logor! Veliki skoro kao onaj u Kastri Regini ili Veteri. Čak se i sada, izdaleka vide moćne kamene kule. A tek kakva beše Porta Praetoria! Kakvi sjajni arhitektonski ukrasi! To nigde ne videh! U samom gradu življaše u dubokoj starosti majstor-slikar. . . Ne mogu više da mu se setim imena, samo znam da je u fresko oslikavanju vila i memorija, nadmašio svog učitelja, slavnog Flavija Hrizantija. Osetih Kajevu tugu nad prošlim vremenima te stadoh da ga tešim da će se grad uskoro popuno oporaviti i da će ponovo uživati u svemu onom u čemu čovek njegove učenosti i kulture može da uživa. Priča o nekadašnjem sjaju i propasti rimskog grada i vojnog logora Viminacijuma, skrenula je pažnju ne samo nacionalne, već i svetske javnosti, koja sa nestrpljenjem očekuje da Viminacijum na svetskoj kulturno-istorijskoj sceni zauzme mesto koje mu sa pravom pripada. Prostor nekadašnjeg rimskog grada i vojnog logora Viminacijuma (više od 450 hektara šire gradske i 220 hektara uže gradske teritorije) nalazi se danas ispod obradivih površina, a predmeti i fragmenti predmeta iz rimskog perioda rasuti su u oraničnim brazdama. U poslednje tri decenije 20. veka obavljena su istraživanja Viminacijumskog grada mrtvih ili nekropola i do sada je otkriveno više od 13. 500 grobova. Na istraživanju rimskog grada i vojnog logora radi interdisciplinarni tim, sastavljen od izuzetnih stručnjaka iz različitih oblasti. Projekat Viminacijum, pored arheologa, okuplja matematičare, elektroinženjere, geofizičare, geologe, petrologe, istraživače koji se bave daljinskom detekcijom, 3D modelovanjem i prepoznavanjem oblika, ali i veštačkom inteligencijom. Njihova želja je da trgovi i hramovi, pozorišta i hipodrom, kupatila, ulice i četvrti grada izrone iz oranica u kojima su se vekovima nalazile i postanu deo svetske i naše kulturne baštine, ali i simbol prepoznatljivosti Dunavskog areala. Dosadašnja saznanja upućuju na to da današnji areali sela Stari Kostolac i Drmno, koji se nalaze na 3 km od Kostolca i oko 100 km jugoistočno od Beograda, leže na ostacima Viminacijuma, glavnog grada rimske provincije Gornje Mezije (Moesia Superior), u kasnoj antici provincije Prve Mezije (Moesia Prima). U rimsko doba grad se, na severnoj strani, oslanjao neposredno na rukavac Dunava, dok je, sa zapadne strane, bedeme grada Viminacijuma dodirivala reka Mlava. Tek u kasnijem periodu, Viminacijum se proširio i na levu obalu reke Mlave. Vojni logor na Viminacijumu je nastao kada je Rimsko Carstvo došlo do dunavskog prostora. To se najverovatnije dogodilo prilikom dolaska Rimljana na Dunav, u prvim decenijama I veka. Otkriće keltske nekropole na Viminacijumu, na lokalitetu »Pećine«, jasno je pokazalo da su u predrimskom periodu na ovom prostoru živeli i Kelti. Istraživanje nekropole potvrdjuje da je Viminacijum ponikao na teritoriji keltskog plemena Skordiska. Strabon u Geografiji , odnosno u svom izveštaju, navodi da su u ovoj oblasti Mali Skordisci izmešani sa starijim tračkim plemenima. Za razumevanje istoriografije Viminacijuma i procesa urbanizacije provincije, izuzetno je značajna činjenica da Rimljani nastanjuju prostor gde su živeli Kelti. Veličina i značaj Viminacijuma su, svakako, uslovljeni povoljnim geografskim položajem u sistemu odbrane severnih granica Rimskog carstva. Ne manje privlačno za Rimljane bilo je i zaledje doline Mlave, bogato rudom i žitaricama. Rimski pisac po imenu Solin navodi podatak da je Mezija poznata i kao Moesia Cerrina (Cerraris horeum). Godina osnivanja nije tačno utvrdjena. Momsen je mišljenja da je provincija osnovana 20. g. pre n. e, po nekim pretpostavkama nastala je u godinama oko Histovog rodjenja, dok Fus smatra da nije mogla biti osnovana pre 44. godine n. e. Od značaja je svakako i činjenica da se logor, a kasnije i grad, nalazio na raskrsnici puteva koji su povezivali severni deo Balkanskog poluostrva sa ostalim delovima rimske imperije . Jedan od puteva, koji je vodio ka jugu Balkanskog poluostrva, prelazio je preko cele Gornje Mezije i dalje ka Makedoniji i Grčkoj. Drugi, koji je dolazio iz Panonije, nastavljao je duž Dunava sve do ušća u Crno more. Sa severnim delovima Rimskog carstva i sa rimskom provincijom Dakijom, Viminacijum je bio povezan preko susednog logora Lederate, današnjeg Rama. Iako su ovi putevi primarno imali vojnu i stratešku funkciju, njima se tokom čitave antike odvijao veoma živ saobraćaj, zahvaljujući kome je Viminacijum postao ne samo vojno uporište i strateško mesto, već i izuzetno važno trgovačko i proizvodjačko sedište. Stoga nije neobično da se Viminacijum javlja u antičkim izvorima, počev od II pa sve do IX veka. Pominju ga Ptolemej, potom Honorijeva Kosmografija (Cosmographia Iulius Honorius), redigovana u V i delimično u VI veku, koja odslikava stanje iz druge polovine IV veka, Historia Augusta – vita Severi, Hijeroklov Synedemos, kao i svi sačuvani rimski itinerari: Tabula Peutingeriana, Itinerarium Burdigalense, spis Notitia dignitatum, Codex Theodosianus i Codex Iustinianus, ali i kasniji pisci - Teofil Simokata, Theophanes Confessor i Anastasije Bibliotekar. U latinskm izvorima zabeležen je kao Viminatio - na Tabuli Peutingeriani ; kao Viminacio i Euminacio pominje se na Itinerairumu Antonini Augusti, a javlja se i kao civitas Viminacio na Itinerariumu Burdigalense iz 333 godine. U izvorima pisanim na grčkom jeziku, Viminacijum se prvi put pominje u Ptolemejevoj Geografiji i to kao O? Uiminakion. Na ovoj karti, koja ima više belina nego obeleženih gradova, Viminacijum zauzima zapaženo mesto. Cosmografia Iuliusa Honoriusa pominje Viminacijum kao campo Viminacio, Prisk kao Biminakion, a isti naziv koristi i Prokopije, dok se kod Teofana javlja kao Bimenakion. U profanom geografskom spisu iz prve polovine VI veka, tzv. Hijeroklovom Sinekdemu, Viminacijum se naziva Bimenakion metropolis. U Noticiji (Notitia Dignitatum utriusque imperii), koja odražava stanje na dunavskoj granici pre 376. godine, a svakako u doba Valentinijana I i Valensa, navodi se kao mesto u kojem se nalazila legija VII Klaudijeva (leg. VII Claudia). Legija se pominje kao praefectus legionis septimae Claudiae, kao jedan cuneus equitum promotorum, ali i deo tzv. Dunavske flote - praefectus classis Histicae Viminacio. Po uobičajenoj istorijskoj interpretaciji, a oslanjajući se pre svega na pisanje Priska, Viminacijum je stradao u najezdi Huna 441, odnosno, na osnovu nalaza ostava novca, 443. godine. Do sada najpozniji novac iz tog perioda je novac Teodosija II. U kasnijem periodu, u IX veku, u delu Hronografija tripartita (Chronographia Tripartita) prezvitera-kardinala Anastazija Bibliotekara, Viminacijum se pominje kao Viminacium. Medjutim, ovaj izvor ne prikazuje stanje u VI i VII veku, već odslikava stanje iz IX veka. Viminacijum se na itinerarima uvek nalazi na raskrsnicama puteva. Tabula Pojtingeriana prikazuje Viminacijum kao mesto povezano sa svim stranama sveta. Sa zapada, put vodi preko Sirmijuma, Singidunuma i Marguma, dalje na istok i jug. Itinerari pominju da je Viminacijum od Marguma udaljen 10 milja. Ka jugu je put išao prema Naisusu, sa prvom stanicom, pod nazivom Munecipio, ili Municipio, udaljenom 18 m. p. Nešto drugačiju sliku daje Itinerarium Burdigalense, koji napominje da se izmedju Viminacijuma i Municipijuma nalazi mutatio Ad Nonum. Putevi za Dakiju i niz Dunav nisu se razdavajali kod Viminacijuma, već nešto istočnije od grada. Prema Tabuli Pojtingeriani, put za Dakiju vodio je preko Lederatae na 10 m. p, zatim slede Apofl. 12 m. p. i, na levoj obali, Arcidava, na 12 m. p. Obično se pretpostavlja da je Lederata bila u današnjem Ramu i sučelno, kod Banatske Palanke, gde su utvrdjenja obezbedjivala dunavski prelaz. Viminacijumske kapije i nekropole donekle ukazuju na pravce rimskih puteva ka jugu i istoku. Pouzdano se zna da su leva i desna obala Mlave bile povezane mostom, čije su ostatke zabeležili Jireček, Kanic i Milićević. Indikativan je i toponim "Kameniti brod" - kojim se ovaj prostor Viminacijuma obeležava. Pri niskom vodostaju može se ponekad videti kamena konstrukcija nekadašnjeg mosta. Istočno od mosta, na desnoj obali, ustanovljeni su tragovi trase staroga puta koji je vodio u grad Viminacijum. Na osnovu toga može se pretpostaviti da je prostor ispod severnog bedema grada i vojnog logora, poznat kao «Obreševa bara», u rimsko doba bio pristanište brodova. Geomorfološka istraživanja na ovom prostoru su započeta i njihova analiza je u toku. Prisk, pisac koji piše na grčkom jeziku, obaveštava nas da su Huni, prešavši Dunav, 441. godine opustošili mnoge gradove i tvrdjave i zauzeli Viminacijum. Da je stari Viminacijum bio porušen do temelja i da je car Justinijan podigao potpuno nov grad, saznajemo tek od Prokopija. Iako se iz Priskovog teksta vidi da su Huni rušili gradove i tvrdjave, nije sasvim jasno da li je tu sudbinu doživeo i Viminacijum. Prokopije izričito kaže da je «grad porušen do temelja», no ova vest se možda odnosi samo na pretpostavljeno rimsko naselje na levoj obali Mlave, na čijim je ruševinama mogao izniknuti vizantijski grad. U okviru grada svakako se nalazila i episkopija. Viminacijum je potpadao pod jurisdikciju Primae Iutinianae, kako doznajemo iz Novele IV. Iako Avari 584. godina zauzimaju Viminacijum, ovaj dogadjaj još uvek ne označava kraj njegove istorije. Oko 600. godine Vizantija prelazi u ofanzivu - romejska vojska se okuplja u Viminacijumu i odatle prelazi na drugu obalu Dunava. Izuzetno je dragocen podatak da se, pri opisu tih dogadjaja, Viminacijum pominje kao ostrvo. Teofil Simokata, istoričar iz vremena cara Iraklija (610-640), to i potvrdjuje. Vest da su Romeji došli u Viminakion, ostrvo na reci Istru, preuzima Teofan (Theophanes Confessor), navodeći je u Chronographiai iz druge polovine 8. veka, kao i Anastasije Bibliotekar, dobro informisani poznavalac slovenskih apostola. Moglo bi se zaključiti da su ostrvo i dunavski rukavac igrali značajnu stratešku ulogu u ranovizantijskom periodu, onako kako je Jireček već davno pretpostavio. U stvari, današnje staro korito reke Mlave predstavlja rukavac Dunava iz rimskog i ranovizantijskog perioda. Imajući u vidu činjenicu da su novija istraživanja detektovala postojanje konstrukcija u današnjem starom koritu reke Mlave, baš na mestu gde je geomorfologijom utvrdjeno postojanje rukavca Dunava, buduća arheološka istraživanja će najverovatnije pokazati da se na tom mestu u rimsko doba nalazila luka O srednjovekovnom gradu još uvek nedovoljno znamo. Bugarski istoričari smatraju da je u srednjem veku Viminacijum bio bugarsko utvrdjeno uporište, poznato pod imenom Braničevo. Značajna je činjenica da se episkopska tradicija očuvala i u srednjem veku. O tome nas obaveštava Sigillium primum Vasilija II iz 1019. godine, koji se odnosi na Ohridsku arhiepiskopiju. Uprkos tome, Braničevo je bilo samo siromašan gradić, što saznajemo iz putopisa Odo de Deogiloa iz sredine 12. veka, koji ga naziva Brundusium civitatem panperculam. Kod Ansberta, putopisca iz vremena trećeg krstaškog rata (1189.-1190.), Braničevo se javlja kao Brandiez. U doba jake ekspanzije latinske crkve, za vreme pontifikata Inokentija III, Braničevo je svojim zgodnim položajem privuklo pažnju teokratski raspoloženog pape. Problem Braničevske episkopije ujedno je i problem obnove hrišćanstva na Dunavu u 9. veku i mora se posmatrati u sklopu političkih i crkvenih aspiracija Rima i Carigrada nad slovenskim zemljama. Poznato je da su Vasilije I i Fotije uložili velike napore da reorganizuju crkvenu hijerarhiju na severu. Tako se u aktima carigradskog koncila iz 879. godine, medju prisutnim episkopima, javlja Agathono V Moravan. Kako je u to doba Metodije bio episkop moravski, P. Dvornik, verovatno ispravno, zaključuje da se radi o mestu na ušću Morave u Dunav. Iz toga vidimo da je tradicija rimskih episkopskih sedišta u Viminacijumu i Margumu, verovatno već u periodu obnove hrišćanstva, bila oživljena. Obično se smatra da je u Viminacijumu bila stacionirana legija VII Klaudija pia fidelis (legio VII Claudia pia fidelis). Zapravo, ova legija, koja je došla iz rimske provincije Dalmacije, predstavlja rasformiranu legiju VII Makedoniku. To se desilo 42. godine, prilikom Skribonijanove pobune u Dalmaciji, kada je legija VII Klaudija pokazala izuzetnu lojalnost i zbog toga ponela naziv pia fidelis. Ipak, izgleda da su prve legije stacionirane u Meziji (moguće i u Viminacijumu) bile legija IV Skitika i legija V Makedonika (legio IV Scythica i legio V Macedonica), verovatno oko 15. godine n. e. Ove dve legije su imale zajedničkog zapovednika i najverovatnije bile smeštene u zajedničkom logoru. Po nekim ranijim mišljenjima, premeštene su u Viminacijum 33. ili 34. godine. Moguće je da su legije bile stacionirane u Viminacijumu samo u letnjem periodu, a da su se tokom zime nalazile u unutrašnjosti, u najbližim logorima - Oescus, Ratiaria ili Naissus. O tome nas u Analima obavestava Tacit, koji navodi da su legije imale i zimske logore, tzv. hibernae. U svakom slučaju, sredinom I veka ili nešto pre toga, najverovatnije u četvrtoj i početkom pete decenije, Viminacijum već ima stalnu legiju. Izgleda da su u Viminacijumu, od dolaska na ove prostore i izlaska na Dunav, pa sve do kraja osme decenije I veka, bile stacionirane dve legije, najverovatnije IV Flavia felix i VII Claudia pia fidelis. Postoji mišljenje da je legija IV Flavia felix, pre nego što je osnovala logor u Singidunumu, bila stacionirana u Viminacijumu Kako nas obaveštava Svetonije, posle pobune legija XIV Gemina i XXI Rapax u vojnom logoru u Majncu, pod vodjstvom Saturnina, Dominicijan je 89. godine zabranio stacioniranje dve legije u jednom logoru. Sve do tog vremena bile su smeštene po dve, ili čak tri, legije u jednom logoru. Kao značajan podatak, svakako treba navesti da su u Viminacijumu 211. godine osnovane kanabe - canabae leg(ionis) Cl(audiae) Ant(oniniana), ali i da je zemlja, nakon što su mensores ponovo izmerili zemljišni posed na Viminacijumu, davana vojnicima u zakup. O zaštiti srednjeg i donjeg toka Dunava brinula je i flota. Zbog imena Flavia, Pač smatra da je flota oformljena još u vreme Vespazijana, dok je Vasić mišljenja da je sedište flote bilo u Viminacijumu. Menander Protektor saopštava da je 580. godine Classis Histrica za Meziju Primu bila u Viminacijumu. Iz neodredjenosti šturih istorijskih svedočanstava, a zahvaljujući arheološkim iskopavanjima koja su intenzivirana u poslednjoj četvrtini dvadesetog veka, Viminacijum polako izranja kao mesto koje je u svojoj istoriji, dugoj pet vekova, imalo dinamičan razvoj i koje je u VI veku delimično obnovljeno. Naselje dobija status grada u vreme Hadrijanove vladavine, u prvoj polovini II veka, najverovatnije 117. godine - kada stiče status municipija i ime Viminacijum Aelium Hadrianum. Dalji uspon Viminacijuma delimično je prekinut epidemijom kuge u vreme vladavine Marka Aurelija, ali samo nakratko. Arheološka istraživanja pokazuju da se epidemija kuge nije odrazila na ekonomski prosperitet Viminacijuma, jer je grad već u prvim godinama III veka bio u punom procvatu. Gotovo da nije bilo rimskog imperatora koji nije prošao kroz Viminacijum, ili u njemu boravio, duže ili kraće vreme. Indikativno je da, kada rimska država počinje da slabi, grad dobija na značaju. Od kraja II pa do kraja IV veka, rimski imperatori, uvidjajući njegovu izuzetnu važnost, intezivnije posećuju Viminacijum. Za šest vekova duge istorije, Viminacijum je u pojedinim decenijama - krajem III veka, na primer, imao ključnu ulogu po pitanju razrešenja vlasti u rimskoj imperiji. Od poseta rimskih imperatora, svakako treba pomenuti Trajanov boravak u Viminacijumu tokom zime 98/99. godine, u okviru priprema za rat sa Dačanima. Hadrijan na Viminacijumu dva puta organizuje lov, u dva maha posećuje ga i Septimije Sever, a kasnije su u njemu boravili i drugi imperatori: Gordijan III, Filip Arabljanin, Trebonije Gal, Hostilijan, Dioklecijan, Konstantin Veliki, Konstancije I i Julijan. Koliko je poznato, Gracijan je bio poslednji imperator koji je posetio Viminacijum. Za Viminacijum se vezuje i neuspešna uzurpacija, kojom je Ingenus pokušao da se, 255. ili 256. godine, domogne carskog trona. Pobuna je ugušena, a izgleda da se Galijen surovo obračunao i sa stanovnicima Viminacijuma. O tome nas obaveštava Trebonije Polije koji kaže: »Koji je (Galijen), pošto je Ingenus bio ubijen, prema stanovnicima Mezije najsurovije postupio, tako da je vrlo malo varoši (prazne) bez ljudi ostavio«. Viminacijum je tom prilikom izgubio sva prava i možda bio porušen i spaljen. Dioklecijanovi ukazi (subscriptio), kao i poseta Viminacijumu, vezuju se za period avgust - septembar 293. i septembar - oktobar 294. godine. Po izvorima, prva Konstantinova poseta Viminacijumu bila je 25. maja 321. godine, a druga, zbog ratnih dejstava protiv Gota, trinaest godina kasnije - 334. godine. Iz carskih ukaza saznajemo da je i Konstancije u Viminacijumu bio dva puta - 338. i 358. godine. Prvi put se susreo sa jednim od episkopa Mezije Prime, a drugi put dolazi kada ratuje na Dunavu sa Akvincenzima i Pikenzima. Još jedan subscriptio vezuje se za Jovijanov put prema Orijentu i posetu Viminacijumu 27. novembra 363. godine. Gracijan, kao poslednji rimski imperator, posećuje Viminacijum 381. ili 382. godine. 365. godine Viminacijum je sedište jedne od četiri episkopije u Meziji. Posle rušenja 441. godine, Viminacijum je, tokom Justinijanove obnove utvrdjenja, nakratko oživeo, o čemu nam govore Justinijanov Codex. Poslednji put ga pominje Teofil Simokata u prvim decenijama VII veka. Za istoriografiju Viminacijuma od izuzetne je važnosti poseta rimskog imperatora Hostilijana. Kako nas obavestava Zosim, pisac iz V veka, Hostilijan je ovde boravio sa majkom Etruscilom gotovo celu godinu. Zosim, koji je dobro obavešten, koristi starije izvore iz II i III veka - Eutropija, Deuksipa, Aurelija Viktora, Pseudo-Aurelija Viktora kao i Evsevija Cezara. Hostilijan, posle očeve i bratovljeve pogibije, dolazi početkom 251. godine u Viminacijum i rasporedjuje rimske trupe na širem arealu, od srednjeg do donjeg toka Dunava. Kako iz navedenih istorijskih izvora saznajemo, krajem 251. godine, tačnije, novembra meseca, Hostilijan umire od kuge. Iako se u izvorima eksplicitno ne navodi mesto njegove smrti, najverovatnije je umro upravo u Viminacijumu. Ipak, Trajana Decija i njegove sinove - Herenija Etruska i Hostilijana, većina istorija rimskih careva gotovo zanemaruje, iako oni ne pripadaju tzv. vojničkim carevima i imali su itekako dobar rodoslov. Ne treba zaboraviti da je Trajan Decije potekao iz porodice konzula koji su živeli u Sirmijumu. Za Herenija Etruska znamo da se rodio u Panoniji, negde izmedju 220. i 230. godine, i da je, zajedno sa ocem, bio uključen u vojnu službu. O Hostilijanu ne znamo mnogo, ali, sudeći po portretima na novcu, bio je znatno mladji od brata. Živeo je sa majkom Herenijom Etruscilom u Rimu, gde je obavljao senatorsku dužnost, i očito bio u senci oca i brata. Poznato je da je Trajan Decije oba sina podigao na rang cezara. Iako je titulu princeps iuventutis dobio stariji sin, Hostilijan je istu titulu dobio najverovatnije tek krajem 250. godine. Titulu avgusta imao je samo stariji sin, a Hostilijan je dobija tek nakon smrti oca i brata. Hostilijan je, kao imperator, nosio titulu Imperator Caesar Caius Valens Hostilian Messius Quintus Augustus, a njegov brat Herenije Etrusk - Imperator Caesar Quintus Herennius Etruscus Messius Decius Augustus. U III veku, u vreme Gordijana III, Viminacijum je postao kolonija i stekao pravo kovanja novca. Iz istorijskih izvora je poznato da se 284. godine, u neposrednoj blizini Viminacijuma, odigrala presudna bitka za prevlast nad ovim prostorima izmedju dvojice rimskih imperatora - Dioklecijana i Karina. O ovom vremenu svedoči i mermerni portret Karinovog sina Karinusa, koji se čuva u depoima muzeja u Požarevcu. U IV veku, Viminacijum je bio značajno episkopsko sedište, koje se pominje u aktima koncila u Serdici 343. ili 344. godine. Za prostor provincije Mezije Prime i Viminacijuma vezuju se imena episkopa Amantina i Kirijaka. Grad je definitivno razoren sredinom V veka u najezdi Huna. Ovaj podatak se oslanja na svedočanstvo koje nam je ostavio Prisk. Ne treba isključiti mogućnost da je razaranje grada i vojnog logora moglo uslediti i u osmoj deceniji IV veka, prilikom provale Gota. Kako pokazuju arheološka istraživanja sprovedena 2002-2003. godine, grad nikada više nije bio obnovljen na mestu gde je podignut, a o njegovom oživljavanju i obnovi tokom Justinijanove vladavine, može se suditi na osnovu podataka Teofila Simokate i nalaza na lokalitetima Todića crkva i Svetinja. Zahvaljujući položaju i vodenim putevima, Viminacijum je jedan od onih prostora na kojima je susret kultura Istoka i Zapada bio neminovan. Pronadjeni arheološki materijal svedoči o izuzetno visokom razvoju pojedinih grana zanatstva i umetnosti, a očito je i da su trgovci iz čitavog Rimskog carstva ovde rado razmenjivali svoje proizvode. Izgleda da je razvijena privreda grada, čija je roba nalazila kupce i van granica matične provincije, razlog nastanka raznovrsnih zanatskih i umetničkih radionica. Upravo u tim radionicama, tokom IV veka nastaju neka od najznačajnijih dela fresko-oslikanih grobnica kasnoantičkog perioda. Evropska kultura je o Viminacijumu bila obaveštena već krajem 17. i početkom 18. veka, kada ovim prostorima prolazi ugledni putnik iz Padove, grof Marsilji (Aloysio Luigi Ferdinand Marsili, 1658-1730), koji ostavlja prvo kapitalno trotomno delo, nezaobilazno u proučavanju prošlosti Srbije. Po povratku u Hag, sumirajući planove i zabeleške nastale tokom boravka na prostoru srednjeg i donjeg toka Dunava, nekoliko godina pre smrti objavljuje čuveno delo Danubius pannonico-mysicus, observationibus geographicis, astronomicis, hydrographicis, physicis perlustra.U drugom tomu daje mnogobrojne podatke, crteže i planove rimskih spomenika i utvrdjenja na limesu, natpise iz Beograda, Smedereva, Kostolca, crteže rimskog puta kroz djerdapsku klisuru, prepise carskih natpisa sa tabli uklesanih u stene Gornje klisure Ovaj ugledni grof, najpre u službi Venecije, a kasnije, kao oficir, inženjer i diplomata, u službi Beča, ostavio nam je dragoceno svedočanstvo o izgledu Viminacijuma krajem 17. veka i prvu osnovu rimskog grada i vojnog logora. Na figuri XIII, Marsilji skicira dve celine razdvojene rekom Mlavom - dve fortalitia - jednu, na desnoj obali reke Mlave, koju naziva Brenincolatz, dimenzija približno 360 x 280 metara, i drugu, na levoj obali Mlave, koju naziva Castolatz, čije približne dimenzije iznose 300 x 240 metara. Iako osnova Viminacijuma izaziva brojne nedoumice proučavalaca istoriografije grofa Marsiljija, ona je dragoceno svedočanstvo, koje se razjašnjava i dopunjuje tekućim arheološkim iskopavanjima, ali i najnovijim geofizičkim istraživanjima Izgleda da je, posle posete grofa Marsiljija, dunavski prostor oživeo za Evropu, jer mu u pohode dolaze ne samo proučavaoci antičkih starina, već i slikari i putopisci, kao Hering i Bartlet. Ova dvojica slikara i litografa pošla su iz Londona sa namerom da im krajnja odrednica bude Istanbul, ali, očarani krajolikom, ostavljaju likovna svedočanstva o djerdapskoj klisuri. Viminacijum je zabeležen na većini karata ovog prostora u periodu od 16. do 19. veka. Na geografsko-političkim kartama Ugarske i okolnih zemalja, koje su objavili izdavač Danit de Meyne i rezač Joanes Deutecum u Amsterdamu, 1596. godine, Viminacijum je označen kao Viminallum. Viminacijum je zabeležen i na geografsko-administrativnoj karti-litografiji Kneževine Srbije, koju je, delimično u koloru, izradio rezač Anastas Jovanović (1817-1899). Karta je izdata u Beogradu 1845. godine. Na graviri, radjenoj tehnikom bakroreza, koja predstavlja ratnu kartu čarki kod Rama, Kulča, Smederevske i Banatske Palanke, čiji je autor K. Ponheimer, a izdavač Bartolomej Lopresti (Beč, 1788. godine), prostor Viminacijuma je obeležen kao Hostelatz. Na karti iz 18. veka Viminacijum nosi naziv Vieneratz, dok karta, koja prikazuje balkanske zemlje i nosi naziv Macedonia, Thracia, Illyria, Moesia et Dacia, donosi latinski naziv Viminacium. Svakako treba pomenuti i dragocene opise srpskih starina koje su, krajem XVII i početkom XVIII veka, dali Eugen Savojski, veliki vojskovodja i antikvar, u čijem se posedu nalazio jedan od najznačajnijih izvora za antičku geografiju - Tabula Peutingeriana. Nekoliko decenija kasnije, još jedan istraživač - istoričar umetnosti po vokaciji, arheolog po senzibilitetu - po imenu Feliks Kanic, proćiće ovim krajem i, upoznavši dunavski region, ostaviti nam, sredinom 19. veka, ne samo skice osnova nestalog grada, već i opise ostataka Viminacijuma, zatečenih na terenu. Na putu do ušća Dunava u Crno more, Kanic je skicirao i zabeležio 76 do tada nepoznatih utvrdjenja. Iako nije bio školovan arheolog, ovaj vredan čovek je tokom četrdesetak godina obišao celu Srbiju, uspevši da zabeleži 340 arheoloških nalazišta. Kanic, inače sjajan akvarelista, neće ostaviti likovna svedočanstva ovog prostora, ali će načiniti veoma zanimljiva zapažanja i dati opise teritorije Viminacijuma i šireg dunavskog areala. Kanicova istraživanja su dragoceni doprinos istoriografiji Podunavskog regiona i bez skica i komentara koje je uradio od 1859. do 1897. godine, nemoguće je zamisliti savremena arheološka istraživanja. Imajući stručnu i finansijsku podršku srpske vlade, kako sam kaže, na putu "izmedju ušća Save i Timoka", zaustaviće se i u Viminacijumu i o tome nam, u svom delu Kraljevina Srbija, ostaviti višeznačno dragoceno svedočanstvo: »Došao sam u selo Kostolac i tu zatekao 4000 kola (pazite nije greška), dakle četiri hiljade kola natovarenih rimskom opekom i spremnih za prodaju na požarevačkoj pijaci po ceni od 10 do 15 para po komadu« . Nastavice se........ |
#4
|
|||
|
|||
Prva arheološka istraživanja
U XIX veku još su se nazirali obrisi rimskog grada Viminacijuma i vojnog logora: široke ulice koje se seku pod pravim uglom, trgovi, pozorišta, kupatila, vodovod, gradski bedemi i kule. Viminacijum je bio mesto koje je skretalo pažnju kulturmih poslenika, kao što je Aćim Medović, »doktor medicine i fizikus okruga požarevačkog«, koji beleži da se »u Kostolcu odovud i odonud r. Mlave« nalaze starine . Još jedan istraživač starina Gornje Mezije, po imenu Dragašević, pišući o Meziji Superior, pominje značaj i važnost Viminacijuma. Prikupljanje epigrafskog materijala sa Viminacijuma, koje traje više od 300 godina, nedvosmisleno pokazuje njegov značaj. Brojni su istraživači, epigrafičari, putopisci, ljubitelji starina i poverenici objavljivali ili samo sakupljali natpise koji se odnose na Viminacijum, ili odatle potiču. Grof Marsilji je prvu kopiju viminacijumskih natpisa učinio sa smederevske tvrdjave, iz Kovina i Kuliča, i time dao značajan doprinos Korpusu latinskih natpisa. O natpisima sa Viminacijuma ostaviće nam svedočanstva i oni koji su tu službovali, kao ugledni jezuiti Johan Dejrer ili Edšlager, ili su se, na proputovanju prema drugim krajevima, kraće ili duže vreme zadržavali na ovim prostorima, kao što je slučaj sa engleskim putopiscem Edmundom Čishulom. Ugledno ime naše nauke i jedan od osnivača Visoke Škole u Beogradu, lekar Janko Šafarik, takodje ostavlja svedočanstva o natpisima sa Viminacijuma. I drugi će, od kolekcionara i poverenika, poput Steve Nikolića iz Kostolca ili Luke Ilića Oriovčanina, koji su nesebično pomagali Kanicu da dodje do dragocenih natpisa, do Ortveja, KaroljijaTorme, ili Kalinke i Eriha Svobode, Romera ili Domaševskog, obratiti pažnju na dragoceni materijal uklesan u kamen. Poneki od njih obradiće natpise sa spomenika iz Gornje Mezije, odnosno Viminacijuma, i time značajno obogatiti Korpus latinskih natpisa. Jedan od tih evropskih stručnjaka je i Alfred fon Domaševski, profesor iz Hajdelberga, koji je, pripremajući suplementa za CIL (Corpus Inscriptionum latinarum), 1886. godine obišao Viminacijum, kao i sve veće gradove u Pomoravlju i Timočkoj Krajini, i pri tome, pored do tada nezabeleženih, dao i reviziju ranije registrovanih i objavljenih spomenika. Na tom putu, Domaševskom su od velike pomoći bili Mihajlo Valtrović i Ljubomir Kovačević, utemeljivači Srpskog arheološkog društva. Viminacijum posećuje i Franc Kimon 1894. godine i dopunjuje Korpus novim natpisom. Dvojica istraživača biće naročito zaslužna za interpretaciju epigrafskog materijala: Nikola Vulić i Anton fon Premerštajn, krajem XIX i početkom XX veka, posećuju Viminacijum u više navrata. Njihova poseta Viminacijumu, odnosno selima Kostolac, Drmno i Bradarac, biće veoma značajna za reviziju natpisa sa ovog lokaliteta. Oni su bili deo istraživačkog tima, okupljenog krajem prošlog veka na Djerdapu povodom obimnih, višegodišnjih gradjevinskih radova, preduzetih radi regulacije plovidbe kroz djerdapsku klisuru. Taj rad su uglavnom obavili G. Teglaš, A. V. Premerštajn, N. Vulić i E. Svoboda, koji su i dali gradju za CIL. Ne manje značajna je kolekcija Djordja Vajferta (1850-1937), koja je bila dragocena podloga Nikoli Vuliću da, tokom novih poseta Viminacijumu, objavi natpise u više brojeva Spomenika Srpske kraljevske akademije. Natpise sa Viminacijuma publikovaće i Jaroslav Šašel, Petar Petrović i Miloje Vasić, a Miroslava Mirković sakupiće, obraditi i objaviti epigrafski materijal sa Viminacijuma u posebnoj svesci Natpisa iz Gornje Mezije. Prva arheološka istraživanja Viminacijuma izvršiće utemeljivači arheološke nauke, Mihajlo Valtrović i profesor Visoke škole Miloje Vasić, krajem XIX i početkom XX veka. Njihova istraživanja vezana su za 1. juli 1883. godine, kada je, na inicijativu grupe poznatih intelektualaca u Beogradu, osnovano Srpsko arheološko društvo. Mesec dana kasnije, njegovi najugledniji osnivači - Mihajlo Valtrović, arhimandrit Nikifor Dučić, Ljubomir Kovačević, Dragutin Milutinović i drugi, obaveštavaju upravu grada o početku rada Srpskog arheološkog društva. Mihajlo Valtrović i Miloje Vasić započeće arheološka istraživanja na desnoj obali Mlave, na lokalitetu »Čair«, a Miloje Vasić sondiraće kasnije i prostor na levoj obali Mlave, na lokalitetu sa današnjim toponimom »Todića crkva«. Arhitekta Mihajlo Valtrović prvi započinje arheološka istraživanja Viminacijuma na, kako kaže, »gradjanskom naselju«, 1882. godine, i prezentuje osnovu vojnog logora i grada. Njegova osnova predstavlja dragoceni podatak, a dimenzije vojnog logora, 430 x 350 m, koje Valtrović daje, danas se geofizičkim metodama potvrdjuju kao najtačnije. Interesantno je da, u svom konceptu arheologije, Valtrović istupa sa jednim iznenadjujuće modernim stavom za stepen razvijenosti nauke 19. veka. Naime, on smatra da starinar, a to je izraz koji se koristio za arheologe njegovog doba, treba da potraži pomoć od prirodnih nauka i prirodnjaka. Poznato je da posle drugog svetskog rata, naročito od 50-tih godina pa nadalje, razvoj arheologije ne bi bio zamisliv upravo bez spone sa metodama prirodnih nauka. Kao što se vidi iz Valtrovićevih beležaka, na tlu Srbije je već u 19. veku anticipiran dalji razvoj arheologije. Beleške svedoče i o Valtrovićevoj izuzetnoj studioznosti. Ubrzo posle dolaska u Visoku školu, on sačinjava plan iskopavanja Viminacijuma kod starog Kostolca. Pre pokretanja arheoloških iskopavanja, najpre je obišao teren, zatim sačinio plan, i tek naredne godine obavlja probna iskopavanja, kako na prostoru grada Viminacijuma, tako i na arealu nekropola. Valtrovićev ogroman rad na polju arheologije nastaviće njegov učenik Miloje Vasić. Dvadesetak godina kasnije, Miloje Vasić dolazi na Viminacijum i započinje nova arheološka iskopavanja 1902. i 1903. godine. U toku te dve godine Vasić značajno unapredjuje istraživanja Viminacijuma. Vasić, kao i Valtrović, smatra da logor ima pravougaonu osnovu, ali se donekle razlikuje u dimenzijama. Vasić je, na osnovu karda i dekumana, pretpostavljao da su dimenzije legijskog logora u Viminacijumu bile 442, 70 x 385, 60 metara. Zabeležio je da kastrum nije pravilno orijentisan i da, svojim položajem prema meridijanima, odstupa u pravcu severoistoka za 250 i 300. Neposredno uz zapadni bedem vojnog logora nalazilo se civilno naselje, na površini od približno 72 hektara, sa dužom stranom naselja od oko 850 metara. Iako se gradsko jezgro i najvažniji ostaci Viminacijuma nalaze na desnoj obali reke Mlave, na levoj obali Mlave, na lokalitetu sa toponimom »Todića crkva«, vidljivi su ostaci kružnih kula, sazidanih od kamena i zalivenih malterom, kao i deo zasvedenog hodnika, izgradjenog od opeka i kamena. Ovaj, izuzetno zanimljiv hodnik, vodi od Todića crkve i, spuštajući se niz Sopotsku gredu, ide u pravcu Dunava. 1902. godine, Vasić na lokalitetu »Čair« sprovodi obimna arheološka istraživanja. Usredsredjujući se na urbanu strukturu civilnog naselja, započinje iskopavanja insula grada Viminacijuma, odnosno užeg gradskog jezgra. Rezultate tih istraživanja publikovaće na nemačkom jeziku. Ulica sa portikom - kako sapoštava Vasić - ima orijentaciju koja je »280 prema istoku«, što znači da je bila paralelna sa kardom. Ovaj podatak navodi na razmišljanje da je Viminacijum izgradjen sa ulicama koje se seku pod pravim uglom, odnosno po tzv. Hipodamovom sistemu. Iz tih vremena ostalo je u Novinama Serbskim zabeleženo da je u posetu Viminacijumu došla kraljica Draga sa svitom. Miloje Vasić, nemački djak i svetsko ime arheologije, tada iskopava jednu ulicu sa stubovima i, kraljici u čast, naziva je Ulicom kraljice Drage. Novine beleže taj dogadjaj, posebno ističući da kraljica daruje 100 dukata, kojima Vasić nastavlja dalje arheološke radove na Viminacijumu. Nastavice se...... |
#5
|
|||
|
|||
Velika zaštitna arheološka istraživanja
I od tada će proći gotovo tri četvrtine veka, da bi, sedamdesetih godina, Arheološki institut pokrenuo velika zaštitna arheološka istraživanja Viminacijuma, pod rukovodstvom Ljubice Zotović. Ljubica Zotović, u periodu od 1972. do 1975. godine započinje projekat sa Vladislavom Popovićem i Vladimirom Kondićem, a od 1976. pa do 1997. godine samostalno rukovodi zaštitnim arheološkim istraživanjima na Viminacijumu. Ova istraživanja podariće nam mnoge izuzetne nalaze. Od 1977. do 1997. godine istražuju se nekropole, koje se prostiru južno i zapadno od grada Viminacijuma, a od 2000. godine i nekropole koje se prostiru istočno od vojnog logora. Otkriveno je preko 13.500 grobova spaljenih i inhumiranih pokojnika, sa raznovrsnim prilozima. Nadgrobne ploče i sarkofazi su često ukrašeni reljefnim predstavama scena iz mitologije ili svakodnevnog života. Nadjene su i brojne zidane grobne konstrukcije. Posebno se izdvajaju fresko-grobnice iz IV veka. Freska sa predstavom mlade žene, po umetničkoj vrednosti, predstavlja vrhunski domet kasnoantičkog slikarstva. Istražen je i deo nekropole iz vremena seobe naroda. Važno je istaći da se od svih legijskih logora na teritoriji nekadašnjeg Rimskog carstva, od Velike Britanije do Iraka, danas samo dva nalaze na nenaseljenim prostorima. Pored Viminacijuma, to je legijski logor Karnuntum (Carnuntum) kraj Petronela, nedaleko od Beča. Medjutim, ovaj logor je istražen pre više od jednog veka, načinom i metodama primerenim tom vremenu. Viminacijum tako ostaje jedini rimski vojni logor koji bi, uz primenu modernih metoda, osim izuzetno bogatih nalaza, mogao pružiti dragocene podatke za razjašnjenje mnogih pitanja rimskog državnog ustrojstva, kao i za proveru mnogih do sada postavljenih teorija. Istraživačima Viminacijuma se pruža izuzetna prilika da upotpune ne samo sliku o Viminacijumu, već i o svim aspektima antičke istorije i kulture u rimskim provincijama. Legijski logor u Viminacijumu nalazi se danas u sloju oranice, tako da je bogatstvo Viminacijuma lako dostupno istraživačima, ali, nažalost, i pljačkašima. Teško je priznati da su, zahvaljujući pljačkašima, u svetu poznatiji luksuzni nalazi iz Viminacijuma nego naučni rezultati dobijeni dugogodišnjim iskopavanjima. Nažalost, čak ni materijal, dobijen dugotrajnim i mukotrpnim iskopavanjima, smešten u Narodnom muzeju u Požarevcu nije sasvim siguran. Preko 40. 000 predmeta, od toga preko 700 izradjenih od zlata i srebra, koji se čuvaju u depoima Muzeja, pravi su magnet za pljačkaše. Medju njima se nalaze mnogi predmeti koji predstavljaju evropske i svetske raritete od neprocenjive vrednost Viminacijum – izuzetan lokalitet Današnja razmišljanja o budućem izgledu ovog arheološkog lokaliteta zasnivaju se na značaju Viminacijuma kao glavnog grada rimske provincije Gornje Mezije, koja je u antičko vreme zauzimala teritoriju približno veličine današnje Srbije, kao i na činjenici da se grad nalazi u sloju oranice, što omogućava izuzetnu slobodu istraživanja. Oslanjajući se na pomenuti rad uvaženih prethodnika koji su pružili osnovu današnjim istraživanjima, želja nam je da, ne samo stručnjacima, nego i svim ljubiteljima starina, predstavimo kulturnu ostavštinu Viminacijuma, predočimo dokaze da su nekada stanovnici ovih prostora bili u središtu svetskih zbivanja, a mnogi imperatori, prolazeći ovim prostorom, uočavali njegovu izuzetnu važnost i gradu darivali značajne gradjevine. Sondažna i probna istraživanja na gradskom tkivu i na legijskom logoru pokazala su očuvanost bedema, ulica, trgova, hramova i amfiteatara u visini od nekoliko metara i, onog trenutka kada budu očišćeni od vekovnih naslaga šuta i zemlje, Viminacijum će biti predstavljen svetu u punom sjaju. Viminacijum – turistička atrakcija Opljačkan i uništen sredinom V veka, Viminacijum je ostao zaboravljen pod zemljom kao Pompeji, koji su 79. godine nestali pod naletom lave iz Vezuva. Ta analogija, ali i činjenica da ostaci rimskog grada i vojnog logora predstavljaju svetski dragulj, razlog su što je Viminacijum dobio naziv balkanski Pompeji. Svi nekadašnji legijski logori i rimski gradovi danas se nalaze ispod savremenih aglomeracija: Londinium se nalazi ispod današnjeg Londona, Novaesium ispod Nojsa, Castra Regina ispod Regensburga, Mogontiacum ispod Majnca, Mediolanum ispod Milana, Emona ispod Ljubljane, Aquincum ispod Budimpešte, Singidunum ispod Beograda, što otežava istraživanja. Ono što Viminacijum izdvaja od drugih arheoloških lokaliteta i daje mu posebnu važnost, jeste izuzetno bogatstvo koje se krije već u površinskom, oraničnom sloju. Zahvaljujući tome, u poslednjih 25 godina istraženo je preko 13. 500 grobova i u depoe Muzeja smešteno više od 32. 000 predmeta. Medjutim, pogled na Viminacijum, uprkos tome što predstavlja izuzetan, u svetskim razmerama neponovljiv lokalitet, ne može a da nas ne podseti na žalosnu istinu da bogatstvo, čija se vrednost ne može ni približno proceniti, odlazi i obogaćuje muzeje drugih zemalja i privatne zbirke. Zajedničkim naporima opštine Požarevac i Republike Srbije, uz pomoć privrede, ali i saradnjom sa kolegama iz inostranstva, Viminacijum može postati značajan turistički lokalitet i značajan izvor prihoda za ceo kraj. Viminacijum se danas nalazi na prostoru napredovanja površinskog kopa »Drmno«. Imajući u vidu važnost energenata za razvoj zemlje, traže se rešenja da prostor Viminacijuma ipak bude sačuvan u što većem obimu i, kao izuzetno dragoceno svedočanstvo, ostavljen budućim pokoljenjima. Projekcijom površinskog kopa »Drmno« do 2040. godine neće biti ugrožena zona rimskog grada i vojnog logora. Medjutim, Viminacijum se prostire na preko 450 hektara površine, i gradski areali su neposredno ugroženi napredovanjem kopa. Na tom prostoru nalaze se izuzetni objekti kao što su akvadukt u dužini od blizu 10 km, kasnoantičke bazilike, poljoprivredna imanja rimskih vojnika-veterana, vile rustike, rimski putevi koji su povezivali Viminacijum sa susednim gradovima. Neki od ovih objekata su detektovani metodama daljinske detekcije i analizama aviosnimaka, georadarskim i magnetometrijskim istraživanjima, a pojedini su i arheološki istraženi. Deo akvadukta, delimično arheološki istražen, morao je da bude premešten, jer se nalazio na frontu prostiranja površinskog kopa »Drmno«. Radom bagera uništeni su delovi akvadukta, što je zahtevalo njegovo hitno spašavanje. Izmešteni deo postavljen je na mesto ranije uništenog dela akvadukta, čiji se prvobitni pravac prostiranja mogao utvrditi. Ovaj objekat predstavlja svetsku atrakciju i zahteva hitnu konzervaciju, pokrivanje i prezentaciju. Zbog nedostatka sredstava ozbiljno je ugrožen i istraženi deo akvadukta. U narednom periodu su na udaru napredovanja kopa i drugi važni rimski objekti. Neposredno pred linijom kopa nalazi se veoma važna rimska bazilika iz IV veka, koja se hitnim izmeštanjem, konzervacijom i prezentacijom mora sačuvati. Po Zakonu o kulturnim dobrima Republike Srbije, investitor, u ovom slučaju Elektoprivreda Srbije – Javno preduzeće površinski kopovi »Kostolac«, jeste dužan da na ugroženim prostorima arheološkog nalazišta omogući prethodna arheološka ispitivanja i istraživanja, premeštanje objekata, konzervaciju, restauraciju, prezentaciju i publikovanje. Imajući u vidu izuzetnost arheološkog nalazišta Viminacijum, jasno je da istraživanja prevazilaze ograničene finansijske mogućnosti JPPK »Kostolac«. Teškoća u finansiranju arheoloških istraživanja leži i u činjenici da Elektroprivreda Srbije nije odredila namenska sredstva za Viminacijum. Neophodno je da Elektroprivreda Srbije i Ministarstvo energetike, kao resorno ministarstvo, obezbede posebna namenska sredstva za arheološka ispitivanja, što je i njihova zakonska obaveza. Projekat Viminacijum, pod rukovodstvom Arheološkog instituta Srpske akademije nauka, bio bi ostvaren u saradnji sa Republičkim zavodom za zaštitu spomenika kulture. Treba podsetiti da je Viminacijum stavljen pod zaštitu države još 1949. godine, kao spomenik kulture - arheološko nalazište. Godine 1979, Skupština Srbije proglasila je Viminacijum izuzetnim kulturnim dobrom (Sl. gl. SRS 14-79). Nastavice se..... |
#6
|
|||
|
|||
Primena novih metoda istraživanja
Arheološka istraživanja imaju dve bitne karakteristike: a) to su skupa i vremenski dugotrajna istraživanja b) rezultati istraživanja su veoma atraktivni i, samim tim, profitabilni. Arheologija jeste skupa nauka, ali metode drugih naučnih oblasti, koje arheologija koristi, sve više napreduju. Primenom savremenih metoda prirodnih nauka, arheološka istraživanja postaju brža, efikasnija i jeftinija. Kako bi rad na velikom projektu, kao što je Viminacijum, mogao uspešno da se sprovede, prethodno se mora u potpunosti osmisliti po odredjenim pravilima, što, svakako, podrazumeva multidisciplinarnu koncepciju. Jedan od pionira dobro osmišljenog arheološkog projekta bio je Robert J. Braidwood sa Čikaškog univerziteta, koji je je 40-tih i 50-tih godina 20. veka istraživao lokalitete u iračkom delu Kurdistana. Rukovodeći projektom, on je još tada oformio multidisciplinarni tim za istraživanja razvoja i porekla agrikulturnih zajednica na Bliskom istoku. Ključni elementi utemeljenja rada na velikom projektu i modernog načina istraživanja arheološkog lokaliteta jesu, najpre, pažljivo definisanje objekta istraživanja – projekat treba da da tačne odgovore na pojedina pitanja iz istorijske prošlosti. Važan elemenat je i novi uvid koji proizilazi iz ekološkog pristupa. Na trećem mestu se nalazi realizacija novih tehnika i tehnologija, koju, kao i brižljiva proveravanja iskopanog materijala, iziskuju intezivna istraživanja lokaliteta. U istraživanju Viminacijuma primenjuju se, osim arheoloških metoda istraživanja, više različitih metoda drugih, pre svega prirodnih nauka: daljinska detekcija, geofizičke metode (georadar, magnetizam, geoelektrika, seizmika). Kao poseban vid najsavremenijih metoda, pri iščitavanju i analizi georadarskih signala, koriste se metode veštačke inteligencije i prognostike - u cilju definisanja prostora i dobijanja trodimenzionalnih modela. Analizama stereo parova aerosnimaka šireg prostora, utvrdjuju se objekti na generalnom nivou, a zatim se, primenom metoda geofizike, preciznije definišu. Za utvrdjivanje preciznog položaja objekata u prostoru, kao i za utvrdjivanje svih arheološki istraženih artefakata, koristi se satelitska navigacija GPS (General Positioning System), subcentimetarske tačnosti. Za snimanje otkrivenih objekata i njihovo medjusobno povezivanje koristi se i veoma precizna optička totalna stanica. Daljinska detekcija Početni uslov za rad na Projektu bila je primena daljinske detekcije. Prvi put je kod nas na jednom arheološkom lokalitetu izvršena stereoskopska analiza aerosnimaka u krupnoj razmeri. Savremena arheološka istraživanja danas su nezamisliva bez primene daljinske detekcije. Prva arheološka aeroprospekcija izvedena je 1913. godine, kada je iz balona izvršeno snimanje Ostije, luke iz rimskog perioda nadomak Rima. Tada je ser Henry Wellcome napravio prve aerosnimke ovog lokaliteta. U odnosu na te pionirske korake, danas postoje čitave institucije, kao što je Nacionalna biblioteka za aerosnimke u Engleskoj koja, počev od 1906. godine do današnjeg dana, čuva preko 750. 000 kosih aerosnimaka i preko 3. 000. 000 vertikalnih aerosnimaka iz perioda od 1940. do 1979. godine. Pored kompleksnog izučavanja prirodnih uslova, ovom metodom se obavlja prepoznavanje arheoloških ostataka na površini terena, uočavaju odrazi pokrivenih objekata u reljefu, rekonstruišu dogadjaji koji su doveli do pokrivanja i izradjuju precizni planovi otvorenih i očišćenih nalazišta. Rezultati dobijeni daljinskom detekcijom često se kombinuju sa georadarskim i magnetometrijskim istraživanjima, što je slučaj i u istraživanjima Viminacijuma. Poznato je da postoje dva tipa aerosnimaka: kosi i vertikalni snimci. Svaki od njih ima i prednosti i mane, ali oba, u preklopivim stereoskopskim parovima, mogu biti korišćena za dobijanje trodimenzinalnog modela. Primena računara u iščitavanju aerosnimaka dala je novu dimenziju ovoj oblasti. Aerosnimci u arheologiji su danas osnova za kompjutersku rektifikaciju, odnosno za finije detektovanje arheoloških objekata. Primena metoda daljinske detekcije u arheologiji, posebno na Viminacijumu, podrazumeva primenu različitih vrsta snimaka za prikupljanje podataka o arheološkim objektima ili za izradu preciznih osnova već istraženih nalazišta. Zavisno od senzora kojim se teren snima, u upotrebi mogu biti različite vrste snimaka. U standardnoj upotrebi su crno-beli, kolor i infracrveni kolor snimci koji se, po pravilu, daju u stereotehnici. Multispektralni skenerski snimci, infracrveni skenerski i radarski snimci dobijaju sve značajnije mesto u arheološkim istraživanjima. Izbor vrste snimka, kao izvora podataka, zavisi od namene, potrebe, zahteva istraživanja i, naravno, materijalnih mogućnosti. Bitno svojstvo snimaka je mogućnost sagledavanja celine. Značaj sagledavanja celine jeste prikupljanje kvalitativno i kvantitativno novih podataka o terenu. Nov kvalitet omogućava analiza podataka nevidljivih delova spektra elektromagnetne energije. To pružaju multispektralna skenerska, infracrvena termalna i radarska snimanja. Na tim snimcima mogu se utvrditi i pojedina svojstva terena, nedostupna neposrednom terenskom osmatranju, posebno delova terena pokrivenih metarski do dekametarski debelim naslagama naknadno donetog materijala. Prevodjenjem snimka u digitalnu formu, ili njegovom izradom u takvom formatu, otvaraju se nove mogućnosti daljinske detekcije. Tako pohranjen snimak se lako i brzo prevodi u ortogonalnu projekciju, što obezbedjuje izvanredno preciznu topografsku podlogu za lociranje podataka, sa tačnošću instrumentalnog kartiranja. Osim toga, digitalna forma snimaka omogućava njihovo procesiranje, primenom odgovarajućih programa. Procesiranje snimaka, kao postupak prikupljanja informacija, postao je standardan postupak kod višekanalnih multispektralnih snimaka. Iako korišćenje snimaka u arheološkim istraživanjima traje skoro čitav vek, iskustva u našoj zemlji su izuzetno skromna. Sa žaljenjem se može reći da ne postoji arheološki lokalitet za koji je uradjena stereoskopska analiza aerosnimaka u krupnoj razmeri, analiza infracrvenih, termalnih ili radarskih snimaka. Ni za jedan lokalitet do sada nije uradjeno procesiranje satelitskih snimaka visoke rezolucije u krupnoj razmeri. Otkrivanje odraza arheoloških objekata u reljefu terena, danas pokrivenih naslagama različitog materijala, uspešno se obavlja stereoskopskom analizom aerosnimaka. Snimci načinjeni pri niskom položaju Sunca, rano izjutra ili kasno popodne, istaći će senke starih kanala ili odlagališta materijala, iskopanog pri izgradnji nekadašnjih objekata. Razlike u rastresitosti tla se manifestuju i promenom vlažnosti, koja se lako identifikuje na snimcima. Ove razlike otkrivaju stare arheološke strukture i tragove ljudske aktivnosti na tlu nekadašnjeg reljefa. Odrazi u reljefu i fine izmene tla su inače, pri neposrednim terenskim opažanjima, praktično nevidljivi fenomeni. Savremeni vegetacioni pokrivač verno odražava izmene tla. Promene u gustini, visini i boji vegetacije, kako stihijske, tako i one koje kontroliše čovek, mogu ukazati na postojanje različitih struktura, kao što su rovovi, zatrpani ostaci zidova, kanali i sl. Ovakvi fenomeni ponavljaće se iz godine u godinu, čak i kada arheološki ostaci leže znatno dublje od savremenog pedološkog sloja. Stoga je posebno korisna analiza snimaka klasičnih aero-stereo fotografija, infracrvenih ili radarskih snimaka, načinjenih u različitim periodima. Bitnu karakteristiku odraza arheoloških objekata, bilo u tonu ili u boji tla, bilo u vegetaciji ili u reljefu, čini oblik. Arheološke strukture su redovno pravilnih geometrijskih oblika. Geometrijski oblik potvrdiće tonske razlike tla, razlike u vegetaciji, kao i razlike u mikroreljefu terena. Oblici reljefa, nastali kao rezultat rada egzogenih geomorfoloških procesa, nikada ne pokazuju ovakve pravilnosti. U cilju kvalitetne prospekcije, uradjena je detaljna stereoskopska analiza aerosnimaka. Analizirani su aerosnimci dve generacije, u tri različite razmere. Stariji snimci načinjeni su 1979. godine u razmeri 1:7.500. Analiza je obavljena na fotogramima. Druga generacija snimaka, iz 1996. godine, uradjena je u razmeri 1:26.000, a analiza je izvršena na kontakt kopijama i njihovim uvećanjima u razmeri 1:10.000. Obe generacije su crno-beli panhromatski snimci. Arheološki podaci su prikupljani primenom standardnih kriterijuma. Rezultati analize obeju generacija i sve tri razmere snimaka iscrtani su na posebnim oleatama, položenim preko snimaka. Prilikom analize snimaka koji su načinjeni 1979. i 1996. godine, uočavaju se odredjene sličnosti, ali i razlike. Razlike se ogledaju u tome da snimci iz 1979. godine pripadaju periodu pre komasacije parcela, koja je na ovom području spovedena 1981. godine. Naravno, na razlike utiču i uslovi snimanja, kao što su doba dana i godine, sušnost vegetacije, kulture zasejane na tom području u datom trenutku. Na snimcima iz 1979. godine, pod uticajem nekog od ovih faktora, vide se objekti koji ne postoje na snimcima iz 1996. godine. Na primer, vidljivi su objekti koji se nalaze ispred bedema rimskog grada Viminacijuma. Oni, po svoj prilici, predstavljaju kružne kule predgradja Viminacijuma, što je za arheologe veoma važno otkriće (na oleati objekat 1). Kakva nam nova saznanja, značajna za arheološka istraživanja, daje uporedna analiza ovih snimaka? Analiza aerosnimaka Viminacijuma pokazala je izuzetan broj nalaza, od kojih su neki, arheološkim iskopavanjima, i potvrdjeni. Pojedini od njih su potvrdjeni geofizičkim metodama - primenom geoelektrike i georadara. Neposredno uz staro korito Mlave, nalazi se arheološki objekat koji upućuje na postojanje antičke luke. Detektovan je zid, verovatno deo nekadašnje klauzure (clausurae) koja je spajala samu luku sa gradom. Dužina zida je oko 70 metara i pretpostavlja se da je iznosila još toliko (na oleati objekat 2). Gabarit rimskog grada i vojnog logora Viminacijuma je približno utvrdjen. Dimenzije najužeg urbanog dela su oko 1, 5 km x 0, 85 km, odnosno, nešto preko 125 hektara. Medjutim, teritorija grada Viminacijuma, sa nekropolama i predgradjima, zauzimala je znatno veći prostor i iznosila je oko 450 hektara. Pažljivom analizom aerosnimaka, potvrdjeni su bedemi rimskog grada. Rezultati ove analize potvrdjeni su i georadarskim snimcima (na oleati objekat 3). Debljina severnog bedema tačno je utvrdjena georadarom (georadarski snimak severnog bedema grada). Pod pravim uglom u odnosu na južni bedem grada, poredjan je niz kružnih objekata, čija funkcija nije utvrdjena. Moguće je da su u pitanju hramovi ili objekti vezani za carsku palatu, koja je svakako postojala na teritoriji grada Viminacijuma. Ova pretpostavka počiva na činjenici da nije bilo značajnijeg rimskog imperatora koji nije posetio Viminacijum, a neki su u njemu i duže boravili, ili ga posećivali u više navrata (na oleati objekat 4). Objekat, detektovan severno od kružnih objekata, bi mogao da bude hram (na oleati objekat 5). Istočno od pretpostavljenog hrama, nalazi se objekat koji ukazuje na postojanje gradske komunikacije (na oleati objekat 6). Ova komunikacija se nastavlja na gradsko kupatilo (termae) (na oleati objekat 7). Severoistočno od gradskih termi nalazi se amfiteatar (amphitheatrum). Amfiteatar je približno kružne osnove, dimenzija oko 100 metara. Interesantno je da amfiteatar koristi severni gradski bedem kao jednu od svojih strana (na oleati objekat 8, kao i georadarski snimak). Vojni logor (castrum), u kome je bila smeštena rimska legija VII Claudia pia fidelis, je jedan od objekata detektovanih primenom, kombinovanjem i analizom aerosnimaka, metodom geoelektrike, kao i georadarom (na oleati objekat 9). Utvrdjeno je da su dimenzije vojnog logora 430 x 337 metara, odnosno površine oko 16 hektara. U centralnom prostoru vojnog logora jasno se izdvaja objekat kvadratne osnove. Reč je, svakako, o mestu gde je bio smešten glavnokomandujući vojnog logora (pretorium) (na oleati objekat 10). Detektovana je i istočna kapija vojnog logora (na oleati objekat 11). Analiza aerosnimaka ukazala je na jednu izuzetnu mogućnost za sagledavanje istorijske slike Viminacijuma, koja je izazivala nedoumice proučavalaca. Naime, ne isključuje se mogućnost da je logor (castrum), u vreme nastanka u I veku, bio dvostruko veći, odnosno da je imao dimenzije oko 1000 x 430 metara, ili oko 43 hektara, i da u njemu nije bila smeštena samo jedna, već dve legije: IIII Flavia felix i VII Claudia pia fidelis . Na tu pretpostavku upućuju neke interesantne činjenice: južni bedem vojnog logora nadovezuje se na južni bedem grada Viminacijuma. Na snimcima se jasno vidi da su bedemi postavljeni u kontinuitetu, što je veoma indikativno, ako se ima u vidu činjenica da severni bedem grada i gradska struktura u tom delu negira (naravno ukoliko je postojao na tom mestu) severni bedem kastruma. Osnovno pitanje glasi - kako to da se južni bedem grada tako jasno detektuje i pokazuje kontinuitet u odnosu na južni bedem kastruma. Odgovor koji se nameće jeste da je imao neku funkciju. Pažljivom analizom aerosnimaka je uočeno da se na tom mestu nalazi objekat koji je postavljen neposredno uz južni gradski bedem. Objekat je pravougaone osnove sa zaobljenim stranama. Pretpostavka je da se na tom mestu, još od ranog perioda formiranja grada, najverovatnije već od druge polovine I veka, nalazio hipodrom (na oleati objekat 12). Naime, ukoliko je tačno da su u logoru bile smeštene dve pomenute legije, one su mogle da budu zajedno samo do Domicijanovog edikta iz 86. godine, kojim se zabranjuje stacioniranje dve legije u jednom logoru. Posle 86. godine u logoru je ostala samo legija VII Claudia pia fidelis i više nije bilo potrebe za tako velikim prostorom, pa je logor (castrum) skraćivanjem dobio dimenzije od 430 x 377 metara. Deo južnog bedema logora iskorišćen je kao jedna od strana novonastalog hipodroma. U vezi sa tim mogu da budu i kružni objekti, postavljeni upravno u odnosu na južni bedem grada, koji nagoveštavaju postojanje komunikacije, ali i mogućnost postojanja carske palate, narocito imajući u vidu značaj koji je Viminacijum imao za rimsko carstvo. U pravcu istoka, u produžetku istočne kapije vojnog logora (koja je registrovana georadarom – slika), detektovano je više objekata, grupisanih u dve celine. Prva, u vezi sa komunikacijama koje su vodile do susednog vojnog logora Lederate (na oleati objekat 13), i druga, koja se odnosi na vodosnabdevanje grada i vojnog logora (na oleati objekti 14, 15, 16, 17, kao i slike akvadukta - georadarska i arheološka slika). Objekat obeležen brojem 18 ima formu tumula, ali njegova funkcija nije do kraja jasna. Definisanje objekata pod brojem 19, 20 i 21 takodje zahteva arheološka iskopavanja i naknadnu interpretaciju. Treba pomenuti i objekat koji je otkriven georadarom, a kasnije arheološki istražen. Radi se o kasnoantičkoj bazilici iz perioda IV veka (georadarska slika objekata i slika bazilike posle arheoloških istraživanja). Primenom daljinske detekcije na istraživanje rimskog grada i vojnog logora Viminacijuma, registrovano je preko 20 izuzetno važnih, krupnih objekata kao što su: akvadukt, mauzolej, amfiteatar, severna kapija vojnog logora, tzv. Porta pretorija i terme. Stereoskopska analiza lokaliteta biće upotpunjena u narednom periodu i infracrvenim snimcima. Nesumnjivo je da će prečišćeni satelitski snimci dati dragocene informacije o ovom izuzetnom lokalitetu. Geoelektrično skeniranja tla Kao inicijalna geofizička metoda, primenjena je geoelektrika, odnosno geoelektrično skeniranja tla. Izvršena su geofizička ispitivanja metodom geoelektričnog skeniranja na pet profila, po zadatoj geometriji na terenu. Cilj merenja je da se na prostoru rimskog vojnog logora – kastruma, ispod površine terena, utvrdi prostorni položaj ostataka bedema. Skeniranje je izvedeno na severnom, istočnom, zapadnom i južnom delu kastruma, tako što su geofizički profili postavljeni upravno u odnosu na pretpostavljene položaje nekadašnjih bedema. Na južnom delu kastruma izvedeno je geoelektrično skeniranje, upravno u odnosu na pretpostavljeni položaj rova (slike). Na prostoru legijskog vojnog logora izvršeno je geoelektrično skeniranje terena na pet profila, pojedinačne dužine od 50 metara, sa pedeset jednom elektrodom na deset dubinskih nivoa. Minimalno rastojanje izmedju elektroda iznosilo je 1 m. U procesu interpretacije na bazi snimljenih (relativnih) kota elektroda, korišćena je topografska korekcija. GEOELEKTRIČNI PROFIL I - ISTOČNI BEDEM KASTRUMA Na profilu 1, na rastojanju od 15 do 22 m, na dubini do 5. 5 m, nalazi se anomalijska zona sa specifičnom električnom otpornošću većom od 250 Ohmm (tamnocrvena – tamnoljubičasta boja na finalnoj sekciji). Ova anomalijska zona ima oštru granicu prema okolnim geoelektričnim sredinama sa tendencijom horizontalnog pružanja, tako da predstavlja ˝upad˝ u prirodno uslojene sedimente kvartara. Stoga anomalijska zona može ukazivati na prisustvo temelja bedema kastruma. Abs. greška je 1, 2 %, što ukazuje na kvalitetna merenja i dobar 2D model terena. GEOELEKTRIČNI PROFIL II – ZAPADNI BEDEM KASTRUMA Na profilu 2, na rastojanju od 9, 5 do 12, 5 m, neposredno ispod površine terena i na dubini do 2 m, nalazi se anomalijska zona sa otpornošću preko 250 Ohmm (crvene do tamnoljubičaste boje na finalnoj sekciji). Zbog relativno malih dimenzija ove anomalijske zone, povećane SEO, postavlja se pitanje da li ona možda ukazuje na temelj ili deo temelja bedema, preostalog nakon rušenja. Abs. greška je 3, 1 %, što je posledica većeg odstupanja pojedinih mernih tačaka u okviru istog dubinskog nivoa. GEOELEKTRIČNI PROFIL 3 – SEVERNI BEDEM KASTRUMA Na profilu 3 uočava se široka anomalijska zona, koja se proteže od 16 do 32 metra, sa otpornostima preko 250 Ohmm (žuta do tamnoljubičasta boja na finalnoj sekciji). Ona sigurno pokriva lokaciju temelja bedema, ali nije jasno zašto je tako široka. Dubina zaleganja date zone se kreće od 2 do 3 metra. To upućuje na pretpostavku o mogućem rušenju bedema i rasipanju materijala od koga je sačinjen (prema spoljnoj strani kastruma). Time se objašnjava moguće poreklo široke geofizičke anomalijske zone. Na osnovu toga, kao i izražene depresije u donjim slojevima sedimenata, može se pretpostaviti da je temelj bedema bio od 26 do 32 metra, sa dubinom fundiranja do 2 metra. GEOELEKTRIČNI PROFIL 4 - JUŽNI BEDEM KASTRUMA Na profilu 4 uočena je, na rastojanju od 15 do 23 m i dubini do 3. 5 – 4 m, anomalijska zona sa otpornošću od 86 do 200 Ohmm (žuta boja do tamnoljubičaste na finalnoj sekciji). Ta zona verovatno označava prisustvo temelja bedema. Na profilu se uočava i zona slične električne otpornosti, horizontalnog pružanja od 30 metra do kraja profila, dubine zaleganja do 2 metra, što, najverovatnije, predstavlja ostatke neke gradjevine unutar logora. GEOELEKTRIČNI PROFIL 5 – JUŽNI BEDEM KASTRUMA, rov (fossa) Na profilu 5 se uočava anomalijska zona bedema od 42 do 48 metara, neposredno ispod površine terena, sa otpornostima preko 200 Ohmm (crvena do tamnoljubičaste boje na finalnoj sekciji). Na dubini od 4 metra, uočeno je konusno spuštanje struktura geoloških slojeva od 18 do 32 metra. Ovakva gradja može odgovarati izgledu rova (fossa), odnosno fortifikacionom rovu izgradjenom oko bedema kastruma. Na sva četiri profila skeniranja, uočene su strukture temelja, odnosno bedema rimskog vojnog logora – kastruma, koje su indicirane SEO 250 Ohmm do 1000 Ohmm, što odgovara kamenitim materijalima, za razliku od okolne sredine sa prosečno niskim otpornostima, 20 – 80 Ohmm. Prostor legijskog vojnog logora i položaj severnog, južnog, zapadnog i istočnog bedema su po prvi put tačno utvrdjeni. Utvrdjene su i tačne dimenzije kastruma u kome je bila smeštena rimska legija VII Klaudia pia fidelis (legio VII Claudia pia fidelis). Istraživanja georadarom i magnetizmom Uspeh arheoloških istraživanja na terenu najvećim delom zavisi od iskopavanja, stoga je razmatranje rasporeda objekata ispod zemlje od presudnog značaja. Informacije o rasporedu objekata dobijaju se iz rezultata istražnih jama ili rovova. Ipak, postoji mogućnost da istražna jama ne obuhvati neka od značajnih područja na istraživanom lokalitetu. Posedovanje informacija o podzemlju, pre početka arheoloških iskopavanja, može biti od najvećeg značaja za arheologe. GPR (Ground Penetrating Radar), odnosno, georadar - jedna je od metoda pomoću koje se ovi podaci mogu dobiti. Za arheologe predstavlja teškoću razumevanje i analiza podataka dobijenih ovom metodom. Kako bi se ovakva istraživanja uspešno izvela, neophodan je multidisciplinarni pristup, što znači da u istraživanju, pored arheologa, učestvuju geofizičari i matematičari, a po potrebi, i stručnjaci drugih specijalnosti. Georadarska metoda se temelji na postojanju razlike u dielektričnim svojstvima materijala koji se nalaze u potpovršini tla. Ako je razlika u tim svojstvima veća na georadarskom snimku, registruje se veća vrednost amplituda signala na graničnim površinama. Primenom ove metode moguće je detektovati objekte koji su sastavljeni od materijala čija se vrednost dielektrične propustljivosti razlikuje od okolnog glinovitog tla. U ovom slučaju, to bi značilo da se dobro uočavaju objekti izgradjeni od kamena, dok objekti izgradjeni od opeke i drugih materijala, dielektrične propustljivosti bliske okolnom tlu, ne mogu biti jasno izdvojeni. Ispitivanja su izvršena georadarskim sistemom RAMAC/GPR CU II švedske kompanije Malá Geoscience. RAMAC/GPR CU II je savremeni sistem veoma visoke rezolucije i visokog kvaliteta georadarskih snimaka, kod koga se mereni podaci snimaju u sirovom stanju, što omogućava da se, po obavljenom snimanju, primeni veliki broj dostupnih programa za obradu georadarskih podataka i izvrši čitav niz filtracionih postupaka, kako bi se iz registrovanog materijala dobile informacije najvećeg mogućeg kvaliteta. Prilikom snimanja rimskog amfiteatra tokom zimskih meseci, teren je bio u potpunosti prekriven snežnim pokrivačem, što je omogućilo maksimalno smanjenje smetnji pri snimanju, odnosno znatno poboljšanje odnosa signal – šum. Da bi se omogućilo generisanje 3D modela, što znatno unapredjuje dalju interpretaciju i prezentovanje dobijenih rezultata, merenja su vršena postavljanjem više paralelnih profila Podaci su obradjeni korišćenjem programskog paketa “ReflexW”, koji omogućava digitalno filtriranje (FIR, IIR, prostorno filtriranje, migraciju, dekonvoluciju, sumiranje, filtriranje u frekventnom domenu), kao i različito prikazivanje georadarskih snimaka radi isticanja bitnih informacija. Dobijeni georadarski profili zatim su konvertovani u ASCII format, da bi se omogućilo njihovo korišćenje u programskom paketu MATLAB. Programski paket MATLAB služi za matematičko modeliranje i, u ovom slučaju, korišćen je za izradu 3D modela. 3D model se dobija unosom paralelnih georadarskih profila u ASCII formatu, iz kojih program sačinjava trodimenzionalnu matricu, tj. matricu kod koje svakoj tački odgovara vrednost dubine, rastojanje od nulte tačke profila, broj profila i apsolutna vrednost merene amplitude signala. Prostor je obeležen i istražuje se u kvadratima od 20 x 20 metara. Koriste se dve metode i dva uredjaja: georadar i magnetometar, odnosno gradiometar. Svi kvadrati se istovremeno istražuju korišćenjem oba uredjaja, a zatim se rezultati kombinuju i preklapaju. Osim generalnog gabarita rimskog grada i vojnog logora, detektovani su i pojedini objekti u njima: amfiteatar, urbane gradske strukture - insulae, severna kapija - porta praetoria, istočna kapija - porta principalis sinistra, kupatilo - termae, mauzolej - mausoleum, hipodrom, sedište glavnokomandujućeg vojnog logora - principia, kao i akvadukt - aquaductus u dužini od oko 1, 5 km. Predvidjeno je da se prostor rimskog grada i vojnog logora istraži metodama geofizike za oko 2, 5 godine. Za to vreme se rezultati, dobijeni geofizičkim metodama, proveravaju arheološkim iskopavanjima. Istraženi su severna kapija vojnog logora - Porta praetoria i gradske carske terme - kupatila, mauzolej i akvadukt. Namera je da se istraže i georadarski utvrdjeni prostori luke (portus) i dela gradske urbane četvrti (insulae). Pre iskopavanja, za 3 do 4 godine, očekuje se izrada kompletnog sadržaja pojedinih delova legijskog logora u 3D verziji, što će omogućiti brzo istraživanje odredjenih arheoloških kompleksa vojnog logora i njihovu javnu prezentaciju. Pravilan odabir frekvencije georadarske antene i vremenskog opsega merenja, jeste osnov dobrih georadarskih merenja. Takodje, treba izmeriti elevaciju terena, kako bi se omogućilo generisanje 3D modela iz podataka georadarskih merenja. Uz pomoć odgovarajućih kompjuterskih programa, vrši se 3D vizuelizacija koja, pored dobijenih georadarskih profila koji predstavljaju vertikalne preseke potpovršine zemlje, omogućava i dobijanje 3D modela potpovršine odredjenih objekata, kao i horizontalne preseke na željenim dubinskim nivoima. Korišćene su antene različitih frekvencija - 250 MHz, 500 MHz i 800 MHz. U zavisnosti od upotrebljene antene i postizanja željenog dubinskog zahvata, korišćen je različit vremenski opseg snimanja. Merenje je vršeno u vremenskom modu, što znači da su podaci registrovani u odredjenim pravilnim vremenskim intervalima, a predjeno rastojanje markirano je ručno, praćenjem mernih traka, postavljenih duž profila. Po potrebi, korišćena su merna kolica sa automatskim merenjem, kao i merni točak koji omogućava automatsko merenje predjenog rastojanja. Na delovima terena, koji nisu u dovoljnoj meri pripremljeni za georadarska ispitivanja, koristi se specijalna podloga od tkanih plastičnih niti, što omogućava maksimalno smanjenje smetnji pri snimanju, odnosno znatno poboljšava odnos signal – šum. Merenja na područjima pretpostavljenih pozicija bedema grada Kako bi se potvrdile pretpostavke o prostornom položaju grada i poziciji spoljnih bedema, najpre se pristupilo merenju. Merenja su usledila kao logičan nastavak izvršenih geoelektričnih ispitivanja, koja su, nešto ranije, izvršili stručnjaci Instituta za vodosnabdevanje “Jaroslav Černi”. Izvršeno je merenje na velikom broju profila, postavljenih upravno na pretpostavljeni pravac pružanja južnog, zapadnog i severnog bedema. Merenja su vršena antenama frekvencije 250, 500 i 800 MHz. Merenja na području pretpostavljenog položaja kapije na severnom bedemu grada Na ovom prostoru su vršena merenja antenama različitih frekvencija u više navrata. Već na samom početku je uočeno da postavljanje pojedinačnih profila ne donosi rezultate koji su u dovoljnoj meri jednoznačni i jasni za dalje tumačenje, i da bi postavljanje paralelnih profila na malom rastojanju omogućilo izradu 3D modela. Pokazalo se da je najpodesnije koristiti antenu frekvencije 250 MHz koja, iako niže rezolucije u odnosu na ostale antene, ima znatno bolju dubinu penetracije signala, što je, u datim uslovima, neophodno zbog gubitaka jačine signala pri prolasku kroz zemljište sa visokim sadržajem gline. Ovaj postupak je primenjen i pri merenjima na ostalim delovima lokaliteta. Merenja su vršena u dva navrata. Prvi put, profili su postavljeni na medjusobnom rastojanju od 2 m i izmeren je ukupno 31 profil. Drugi put je mereno 33 profila, na rastojanju od 1 m. Nažalost, pri drugom merenju, pripremljenost terena je bila znatno gora, tako da su u daljoj interpretaciji uzeti u obzir rezultati prvobitnih ispitivanja. Merenja su izvršena i na prostoru ispred pretpostavljene pozicije kapije. Izmeren je 61 profil na rastojanju od 1 m. Merenja na području pretpostavljenog položaja Hrama Usled privremene pokrivenosti terena poljoprivrednim kulturama, područje Hrama mereno je samo delimično. Dostupan prostor je bio nepravilnog oblika, te se pristupilo merenju po pravougaonim parcelama i naknadnoj sintezi dobijenih podataka. Područje je podeljeno na tri pravougaone parcele i to: A-Hram, gde je izmereno 34 profila, B-Hram, gde je izmereno 16 profila i Hram, gde je mereno 28 profila. Svi profili su bili dužine 50 metara. Profili su postavljeni na rastojanju od 1 m. Merenja na području pretpostavljenog položaja Fortuninog hrama Na ovom području su izvršena merenja na ukupno 42 paralelna profila, na rastojanju od 1 m. Nažalost, loša pripremljenost terena za snimanje i postojanje jakih smetnji, učinili su rezultate merenja neupotrebljivim za dalju obradu i interpretaciju. Merenja na području pretpostavljenog položaja amfiteatra Na području amfiteatra uradjeno je probno snimanje i na osnovu rezultata je zaključeno da se pri postojećim uslovima ne mogu izvršiti merenja dovoljno visokog kvaliteta, te se od toga zasad odustalo. Snimanje se može ponoviti u zimskim uslovima, kada se očekuje niži nivo smetnji i bolja zaravnjenost tla, usled zamrznutosti površinskog dela. Obrada i interpretacija rezultata merenja Podaci su obradjeni pomoću programskog paketa “ReflexW”, koji omogućava digitalno filtriranje (FIR, IIR, prostorno filtriranje, migraciju, dekonvoluciju, sumiranje, filtriranje u frekventnom domenu), kao i različito prikazivanje georadarskih snimaka radi isticanja bitnih informacija. Zatim su dobijeni georadarski profili konvertovani u ASCII format, kako bi se omogućilo njihovo korišćenje u programskom paketu MATLAB. Programski paket MATLAB služi za matematičko modeliranje i, u ovom slučaju, korišćen je za izradu 3D modela. 3D model se dobija unosom paralelnih georadarskih profila u ASCII formatu, iz kojih program sačinjava trodimenzionalnu matricu, odnosno matricu kod koje svakoj tački odgovara vrednost dubine, rastojanje od nulte tačke profila, broj profila i apsolutna vrednost merene amplitude signala. Iz ovakve matrice dalje je moguće izraditi horizontalne preseke po odredjenim dubinskim nivoima, putem konverzije dvostrukog vremena puta talasa u dubinu i pomoću kalibracije brzina prostiranja talasa, ili, pak, izvršiti generisanje figure koja se dobija primenom pretpostavke o jednakim vrednostima amplituda talasa na graničnim površinama postojećih podzemnih objekata. Ovakve figure omogućavaju bolje sagledavanje oblika, dimenzija i prostornog položaja postojećih podzemnih objekata. Moguća je njihova rotacija i posmatranje iz različitih uglova u prostoru. Bedemi grada su, kao što je rečeno, presecani velikim brojem profila. Za praćenje dugih linijskih objekata bilo je neophodno snimanje paralelnih profila, zbog generisanja 3D modela, te izrada horizontalnih preseka na odredjenim dubinskim nivoima, na kojima se ovakvi objekti mogu dobro pratiti. Taj način snimanja je primenjen samo na malom delu severnog bedema. Pored toga što se anomalne zone uočavaju već na samim profilima, izradjen je i 3D model. Iz dobijenog 3D modela napravljeni su horizontalni preseci, na kojima se uočavaju objekti koji bi mogli odgovarati ostacima bedema grada, kao i figura na kojoj se postojeći objekat jako dobro vidi. Na južnom i zapadnom bedemu je snimljeno više pojedinačnih profila i može se uočiti da su na nekim mestima bedemi očuvani, dok su negde potpuno uništeni. Radi dobijanja jasnije slike i boljeg praćenja pružanja objekata u prostoru, trebalo bi izvršiti snimanje paralelnih profila. Iz podataka dobijenih merenjem na području kapije na severnom bedemu grada, nakon obrade i primene topografske korekcije, generisanjem 3D modela je izradjena figura koja po izgledu odgovara popločanju puta, sa vidljivim objektom kanalizacije ili nekog drugog vida komunikacije. Tokom letnjih meseci 2002. godine, na ovom mesta su izvršena arheološka iskopavanja koja u potpunosti potvrdjuju rezultat dobijen modeliranjem, otkrivši objekat koji, po svom obliku i dimenzijama, odgovara objektu dobijenom matematičkim modeliranjem rezultata georadarskih merenja. Rezultati modeliranja, predstavljeni u vidu horizontalnih preseka po odredjenim dubinskim nivoima i sa postojećim anomalnim zonama, ukazuju na postojanje ostataka nekog objekta i na području ispred kapije. Najinteresantniji rezultati su dobijeni na području pretpostavljene pozicije Hrama. Nakon što je izvršena obrada, podaci sa parcela su sintetizovani. Kao rezultat modeliranja u programu MATLAB, dobijena je figura koja predstavlja objekat kružnog oblika, prečnika oko 30 metara, kod koga se na dva mesta uočavaju ostaci dubljih temelja, dimenzija od oko 8 m x 3 m, dubine do 3 metra. Nažalost, nema dovoljno podataka za izradu figure celog objekta, ali je planirano da taj deo lokaliteta bude obuhvaćen daljim istraživanjima. Pored toga, na horizontalnim presecima se uočava nekoliko anomalnih zona, koje mogu odgovarati ostacima različitih objekata. Na dubinskom preseku od 175 cm, uočava se postojanje nekog vida komunikacije izmedju objekata. Nastavice se..... |
#7
|
|||
|
|||
Primena tehnologije lepljenog lameliranog drveta u zaštiti i prezentaciji Viminacijuma
Za pokrivanje objekata na Viminacijumu korišćene su konstrukcije od lepljenog lameliranog drveta. Pokriveni su objekti Porta pretorija, terme i mauzolej. Lepljeno lamelirano drvo je gradjevinski materijal, dobijen spajanjem tankih drvenih lamela (dasaka, talpi), podjednake širine, odredjenim vrstama lepila. Najčešće predstavlja štapasti element konstrukcije, praktično neograničenih dimenzija poprečnog preseka i dužine. Ovako dobijeni materijal ima mehaničke karakteristike ujednačenije od mehaničkih karakteristika masivnog drveta - materijala od koga je lepljeno lamelirano drvo nastalo. Lepilo koje se koristi pri izradi ima čvrstoću veću od čvrstoće drveta i trajno osigurava vezu izmedju dve susedne lamele. Lepila se rade na bazi fenol-formaldehida, rezorcin-formaldehida, melamin-formaldehida, urea-formaldehida i epoksi-smole. Izbor vrsta lepila mora da bude veoma precizan, u zavisnosti od uslova u kojima se konstruktivni sistem koristi, jer u uslovima gde drvo dostiže vlažnost veću od 15%, upotreba urea-formaldehidnih lepila može biti opasna. Izrada elemenata konstruktivnog sklopa ili cele konstrukcije arhitektonskih objekata je strogo kontrolisan tehnološki postupak. Odvija se u fabrikama lepljenih konstrukcija, tako da su elementi od lepljenog lameliranog drveta industrijski proizvod standardnog kvaliteta. Takvo drvo, koje ima odlike dobrog masivnog materijala i sasvim nove dimenzije, može se upotrebiti pri realizaciji savremeno koncipiranih objekata različite namene sa mnogo uspeha. Karakteristike ovog materijala odgovaraju potrebama zaštite arheoloških objekata, jer materijal nije podložan uticaju agresivne sredine - uticaju vlage, gljivica i insekata, a pri povišenoj temperaturi ne dolazi do raslojavanja nosača. LEGIJA GODINA DOLASKA OBLAST IZ KOJE JE LEGIJA DOŠLA U PROVINCIJU GODINA ODLASKA OBLAST U KOJU JE LEGIJA OTIŠLA Legio IV Scythica došla najverovatnije 23.g.n.e. Prvobitno u sastavu provincije Makedonije, u Meziju došla iz Dardanije cca 49.g.n.e. Premeštena sa Dunava na Rajnu. Legio V Macedonica došla najverovatnije 23.g.n.e. Prvobitno u sastavu provincije Makedonije, u Meziju došla iz Dardanije cca 49.g.n.e. Prebačena u Siriju. Legio VIII Augusta cca 44.g.n.e. Prebačena iz Mezije u Panoniju 69.g.n.e. Posle učešća u gradjanskom ratu premeštena u Germaniju. Legio VII Claudia verovatno 62.g.n.e. Premeštena iz Dalmacije u Meziju - ostaje u ovoj Provinciji do kraja antike sa stalnim logorom u Viminacijumu. Legio III Gallica 68.g.n.e. Zbog učestalih varvarskih napada na granicu, prebačena u Meziju sa Istoka 69.g.n.e. Po okončanju gradjanskog rata, prebačena u Siriju. Legio VI Ferrata 69.g.n.e. Na putu iz Sirije u Italiju potukla je varvare na dunavskom limesu 69.g.n.e. Nastavila je put u Italiju. Legio V Alaudae posle 69.g.n.e. Po završetku gradjanskog rata, upućena iz Germanije u Meziju. Potpuno uništena u ratu sa Dačanima. Legio I Italica posle 69.g.n.e. Po završetku gradjanskog rata, upućena iz Germanije u Meziju 86.g.n.e. Podelom provincija na Gornju i Donju, legija postaje deo stalne posade Donje Mezije. Legio V Macedonica posle 69.g.n.e. vraća se sa Istoka u Meziju 86.g.n.e. Podelom provincija na Gornju i Donju, legija postaje deo stalne posade Donje Mezije. Legio IV Flavia 86.g.n.e. Prebačena iz Dalmacije - ostaje u Gornjoj Meziji do kraja antike sa stalnim logorom, najpre u Viminacijumu a zatim u Singidunumu. Kraj. Napomenuo bih da gore navedeni prilozo pod brojem 3,4,5,6,7, pripadaju oficijelnom sajtu .http://www.viminacium.org.yu/index_html?language=srpski 3D panorame http://www.viminacium.org.yu/Viminac.../show_big.html http://www.viminacium.org.yu/Viminac.../show_big.html http://www.viminacium.org.yu/Viminac.../show_big.html Promijenjeno od rammstein (07.01.2007 u 00:56 sati) |
#8
|
|||
|
|||
STAKLO
Mnogobrojni i tipološki raznovrsni oblici staklenih posuda na Viminacijumu pokazuju finoću i majstorsko umeće rimskih zanatlija i u ovoj vrsti materijala. Luksuznost i maštovitost je posebno izražena na posudama radjenim u tehnici millefiori i posudama koje imitacijom podržavaju polihromnost mermera. Bogat repertoar toaletnih bočica, pre svega balsamarija svedoči o upotrebi raznovrsnih mirišljavih ulja i medikamenata koji su kod Rimljana oličenje čistoće kako tela tako i duha. Osim keramičkog, proizvodi se i stono posudje od stakla koje je krasilo trpeze svojom finoćom i elegancijom. Brojni pehari, čaše, zdele, boce i krčazi svedoče o njihovoj čestoj upotrebi u svakodnevnom životu. Osim posuda jednostavnih formi, prisutne su i one specifičnih oblika koje su radjene ne samo tehnikom slobodnog duvanja, već i duvanjem u kalup, livenjem i presovanjem. Medju njima, posebnu pažnju zaslužuju tzv. «Merkur boce», kao i gutusi čija nam je prava namena nepoznata. Bogatstvo formi ali i jednostavnost stila ukazuju na serijsku proizvodnju koja je mogla nastati i u samom Viminacijumu, dok su luksuzniji primerci bili deo kelnskog, galskog i sirijskog proizvodnog kruga. Staklene posude iz Viminacijuma hronološki se mogu pratiti od I do IV/V v.n.e., pružajući pravu sliku o staklarskoj proizvodnji Rimskog carstva. Promijenjeno od rammstein (07.01.2007 u 01:23 sati) |
#9
|
|||
|
|||
KERAMIKA
Kao glavni grad provincije Gornje Mezije, Viminacijum je imao razvijenu i raznoliku zanatsku delatnost, a proizvodnja keramike predstavlja jednu od najrazvijenijih. Istraživanja koja su do sada sprovedena, otkrila su i grnčarsko - radioničarski kompleks, koji time pruža i direktnu potvrdu o mestu na kome se ta proizvodnja i odvijala. Pored zastupljenog posudja, kao najvećeg dela proizvodnje, ovde je zastupljena i izrada svetiljki, terakota, opeka i vodovodnih cevi, podnih pločica i ostalog gradjevinskog materijala. Veliki broj posuda različitog oblika i kvaliteta izrade, govori o visokom stepenu razvoja i bogatom izboru oblika. Uz same posude koje su pronalažene na svim istraživanim lokacijama na Viminacijumu, pronadjeni su i brojni kalupi za izradu reljefnih posuda koji pružaju dokaze o izradi luksuzne keramike na ovom prostoru. Grnčarija je proizvodjena za svakodnevnu upotrebu, za pripremanje hrane i za njeno konzumiranje, a proizvodjene su i posude netipičnih oblika, koje su korišćene najverovatnije u različitim obredima i čije funkcije nisu jasno definisane. Proizvodnja keramike na Viminacijumu podmirivala je potrebe lokalnog stanovništva, a veliki deo ovih posuda distribuiran je i u druge krajeve. Najveća zastupljenost je svakako u samoj provinciji Gornjoj Meziji, a brojnije se javljaju i uz tokove Dunava. U svim razvojnim fazama Viminacijuma, keramički materijal predstavlja i najbrojnije nalaze u kulturnim slojevima. Najstariji period zastupljen je keltskim materijalom, a rimski materijal dominira od I pa sve do IV veka. Period seobe naroda sa germanskim stanovništvom, potvrdjen je izmedju ostalog i grnčarijom pronadjenom u nekropolama druge polovine V veka i druge polovine VI veka, dok je srednjovekovni materijal datovan u period od XII do XV veka. |
#10
|
|||
|
|||
NAKIT
Nakit spada medju najinteresantnije proizvode ljudske kulture. On je, pored dekorativne funkcije, imao i apotropejska-magijska svojstva pružajući zaštitu vlasniku od zlih sila, a pojedine forme su ukazivale na pol i društveni status nosioca. Nakit Viminacijuma pokazuje veliku raznolikost. Njegovom analizom mogu se pratiti pojedine faze u razvoju i promene koje su pratile ukrašavanje a ukazuju na trendove i ukuse vlasnika. Pojedine forme nakita autohtonog porekla javljaju se još u predrimskom periodu. Dolaskom legija i trgovaca i postepenom romanizacijom dolazi do prožimanja domaćih tradicija sa novim tekovinama što se odražava i na nakitu. Izradjivan je od različitih materijala: metal (zlato, srebro, bronza, gvoždje, kost, staklena pasta), kao i od različitih minerala koji su svojom šarolikošću davali poseban koloristički efekat. Pojedini oblici nakita uklapaju se u opšte provincijske tokove, medjutim ipak bi se mogle izdvojiti neke specifičnosti koje se svakako mogu povezati sa stilom lokalnih radionica. |
|
|
Slične teme | ||||
TEMA | Autor | Forum | odgovora | zadnji prilog |
Antika | rammstein | Antika | 14 | 29.10.2005 01:15 |
Mauzolej cara Hostilijna | rammstein | Zanimljivosti | 5 | 22.04.2005 04:01 |